Η ενίσχυση της αναμορφωτικής και σωφρονιστικής διαδικασίας στις φυλακές υπό συνθήκες ασφάλειας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με στόχο την αναμόρφωση των κρατουμένων και την ομαλή κοινωνική επανένταξη τους καθως και την αποφυγή των κινδύνων υποτροπής, αποτελεί την κεντρική και πρωταρχική επιδίωξη του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως.
Ταυτόχρονα, κρίνεται επιβεβλημένη και προωθείται η ενίσχυση των θεσμών των εναλλακτικών κυρώσεων αντί της επιβολής της ποινής της φυλάκισης για συγκεκριμένες κατηγορίες κρατουμένων καθώς και των θεσμών επιτήρησης παραβατών και αδικοπραγούντων. Προωθείται επίσης η ενίσχυση των υφιστάμενων θεσμών συνέχισης έκτισης ποινής εκτός των φυλακών με τους θεσμούς της ηλεκτρονικής επιτήρησης και της αποφυλάκισης επ αδεία.
1. Ετοιμασία νέας νομοθεσίας για εκσυγχρονισμό του σωφρονιστικού συστήματος
Στον τομέα της σωφρονιστικής πολιτικής, συμπληρώθηκε η επεξεργασία της νέας περί Φυλακών Νομοθεσίας και των νέων αντίστοιχων Κανονισμών. Έχουν τύχει σχετικής έγκρισης από το Υπουργικό Συμβούλιο και έχουν ήδη κατατεθεί και συζητούνται ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων.
Η προτεινόμενη νομοθεσία αντανακλά τις σημαντικές βελτιωτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις Φυλακές τα τελευταία χρόνια, που έχουν ως άξονα την ανθρωποκεντρική έκτιση των ποινών υπό συνθήκες ασφάλειας, σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξατομικευμένης στήριξης, περίθαλψης, ενίσχυσης των δυνατοτήτων εκπαίδευσης και εργασίας, με σκοπό την αναμόρφωση και την κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων και την αποτροπή του κινδύνου υποτροπής και επιστροφής τους στις φυλακές.
2. Αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού των φυλακών
Στα πλαίσια των μέτρων που λήφθηκαν για αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού και για αποσυμφόρηση των φυλακών, τροποποιήθηκε η περί Φυλακών Νομοθεσία [Ν.35(Ι)/20] και οι περί Φυλακών Κανονισμοί (ΚΔΠ149/20). Στο σύνολο τους, οι νέες ρυθμίσεις επιφέρουν σημαντικές θετικές και μόνιμες αλλαγές στο σωφρονιστικό σύστημα, με ανθρωποκεντρικό, αναμορφωτικό και ενταξιακό χαρακτήρα αφού:
- Διευρύνεται η χρήση της ηλεκτρονικής κατ’ οίκον επιτήρησης, ιδίως σε ελαφρυποινίτες κρατούμενους που θα εκτίσουν το 1/3 της ποινής τους,
- Ενισχύεται ο θεσμός της ανοιχτής φυλακής με τη διεύρυνση των δυνατοτήτων ένταξης κρατουμένων και
- Ενισχύεται ο ενταξιακός προσανατολισμός του Κέντρου Εκπαιδευτικής Επαγγελματικής Ένταξης Κρατουμένων (ΚΕΕΑ).
3. Ad Hoc Επιτροπή για συνολική και εις βάθος μελέτη του θέματος του υπερπληθυσμού στις Κεντρικές Φυλακές
Το Υπουργικό Συμβούλιο μετά από πρόταση του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως αποφάσισε στις 7/5/20 και στις 7/10/2020, τη σύσταση Ad Hoc Επιτροπής, για μία συνολική και εις βάθος μελέτη του θέματος του υπερπληθυσμού στις Κεντρικές Φυλακές, καθώς και τον εντοπισμό και την επιστημονική μελέτη των λόγων και των συνεπειών της αύξησης του σωφρονιστικού πληθυσμού και την υποβολή ολοκληρωμένης πρότασης για επίλυση του.
Α. Επανένταξη Κρατουμένων
Στο πλαίσιο της ανθρωποκεντρικής μεταχείρισης των κρατουμένων έχουν εισαχθεί τα τελευταία χρόνια καινοτόμες ρυθμίσεις και πρακτικές που ενισχύουν την αναμόρφωση και κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων. Άξονας της πολιτικής αναμόρφωσης του σωφρονιστικού μας συστήματος αποτελεί το γεγονός ότι η ποινή πρέπει να έχει χαρακτήρα σωφρονισμού και ότι θα πρέπει να παρέχεται, κατά τη διάρκεια έκτισης της ποινής, η δυνατότητα αναμόρφωσης σε ένα περιβάλλον ανθρωποκεντρικής μεταχείρισης. Θα πρέπει επίσης να δίδεται η ευκαιρία εκπαίδευσης, επαγγελματικής στήριξης, θεραπείας για να καθίσταται ομαλότερη και παραγωγικότερη η κοινωνική, επαγγελματική και οικογενειακή επανένταξη και να μειώνεται ο κίνδυνος υποτροπής και επιστροφής στις φυλακές.
Η αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών, η διεύρυνση των οριζόντων, η καλλιέργεια δεξιοτήτων που συμβάλλουν στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και αυτοεικόνας του κρατούμενου, με έμφαση στη γνώση, τη διαμόρφωση αξίων, την καλλιέργεια της σκέψης, της κρίσης, της ευαισθησίας, είναι συνθετικά που στοχεύουν στην παροχή μιας «δεύτερης ευκαιρίας» σε όσους αποφυλακίζονται.
Η περίοδος της αποφυλάκισης και της κοινωνικής επανένταξης είναι τις περισσότερες φορές, επίπονη αφού το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει πρακτικά θέματα της καθημερινότητας όπως είναι η εξεύρεση εργασίας και χώρου διαμονής. Πέραν αυτού, συχνές είναι οι ανάγκες που αφορούν στην υγεία του ατόμου, τόσο σωματική και ψυχική αλλά και στην επανασύνδεση του με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, ίσως διαφορετικό από αυτό που άφησε όταν μπήκε στη φυλακή. Καθοριστικής σημασίας στα βήματα αυτά, θεωρούνται η προσβασιμότητα στις απαιτούμενες υπηρεσίες, αλλά και η απάλειψη του κοινωνικού στίγματος που συνοδεύει το πρώην φυλακισμένο άτομο. Στις περιπτώσεις των εξαρτημένων ατόμων που αποφυλακίζονται είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οποιαδήποτε προσπάθεια για επανένταξη θα πρέπει να συνδυάζεται με την επαγγελματική αποκατάσταση και τη σύνδεση του ατόμου με κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα εκτός του σωφρονιστικού συστήματος.
Ειδικότερα:
1. Εργασιακή Αποκατάσταση Αποφυλακισθέντων
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων, υπέγραψαν στις 13/10/2020, Μνημόνιο Συναντίληψης για την εργασιακή αποκατάσταση αποφυλακισθέντων, με βάση το οποίο συμφώνησαν στην καταγραφή των ενεργειών και δράσεων τους, με σκοπό την υποβοήθηση της εργασιακής απασχόλησης και της κοινωνικής επανένταξης των αποφυλακισθέντων, καθώς και την υλοποίηση του Σχεδίου Παροχής Κινήτρων για Εργασιακή Αποκατάσταση Αποφυλακισθέντων, όπως αυτό εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο κατά την συνεδρία του ημερ.7/10/20.
2. Eφαρμογή Πρωτοκόλλου Συνεργασίας για τη διασύνδεση ατόμων που αποφυλακίζονται και αντιμετωπίζουν ή αντιμετώπιζαν προβλήματα ουσιοεξάρτησης.
Στόχος του Προγράμματος είναι η εξομάλυνση των δυσκολιών που εντοπίζονται κατά την αποφυλάκιση των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ουσιοεξάρτησης και πιο συγκεκριμένα της διασύνδεσης τους με τις αρμόδιές υποστηρικτικές υπηρεσίες, έτσι ώστε να καταστεί όσο το δυνατό πιο ομαλή η επανένταξη τους στο κοινωνικό σύνολο και να παρασχεθεί εξατομικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη σύμφωνα με τις ανάγκες τους κάθε ατόμου που αποφυλακίζεται και αντιμετωπίζει προβλήματα ουσιοεξάρτησης και αποτροπής των κινδύνων υποτροπής και κοινωνικού αποκλεισμού τους.
3. Αρχή Εποπτείας Καταδικασθέντων για Αδικήματα Σεξουαλικής Φύσης κατά Ανηλίκων
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως έχει την ευθύνη για τη λειτουργία της Αρχής Εποπτείας Καταδικασθέντων για Αδικήματα Σεξουαλικής Φύσης κατά Ανηλίκων, συσταθείσας δυνάμει του Νόμου 91(Ι)/2014.
.Η Αρχή Εποπτείας είναι πολυμελές Όργανο με την συμμετοχή του Αρχηγείου Αστυνομίας, των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, Νομικής Υπηρεσίας, Υπουργείου Παιδείας, Τμήματος Φυλακών, του Οργανισμού Νεολαίας και του Συμβουλίου Αποφυλάκισης, συνεδριάζει στο ΥΔΔΤ υπό την Προεδρία του Γ.Δ. του ΥΔΔΤ σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Έχει ως κύρια αρμοδιότητα την παρακολούθηση προσώπων που έχουν καταδικασθεί για σεξουαλικά αδικήματα κατά ανηλίκων, είτε με Απόφαση του Δικαστηρίου σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας ή κατά την επιβολή ποινής, είτε με έκδοση διατάγματος εποπτείας από το Δικαστήριο, κατόπιν αίτησης του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας. Υπό την προεδρία του ΥΔΔΤ, η Αρχή Εποπτείας καθορίζει το πρόγραμμα εποπτείας και παρακολουθεί την εφαρμογή του ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή επανένταξη των εποπτευομένων.