 | Ομιλία Αναπλ. Εφόρου Κρατικού Αρχείου, Δρ Χρίστου Κυριακίδη, με τίτλο «Το Κρατικό Αρχείο Κύπρου. Ο ρόλος του, οι προσδοκίες και οι προκλήσεις», που εκφωνήθηκε στο 1ο Επιστημονικό Συνέδριο του Κρατικού Αρχείου, με θέμα «Αρχεία στην Κύπρο. Οργάνωση – Προσδοκίες – Προοπτικές», στις 7/6/2022
09/06/2022
Είναι με μεγάλη χαρά που σας καλωσορίζω στο Αναγνωστήριο του νέου Κτηρίου Διοίκησης του Κρατικού Αρχείου, εδώ στην Έγκωμη, και στο πρώτο επιστημονικό μας συνέδριο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων.
Ο σκοπός του συνεδρίου μας ταυτίζεται άμεσα με τον στόχο που έθεσε ο ΟΗΕ και το Διεθνές Συμβούλιο Αρχείων κατά την καθιέρωση της Ημέρας αυτής. Η ανάδειξη της αξίας των αρχείων τόσο για την ίδια την κοινωνία (ως πηγή δηλαδή καταγραφής της ιστορίας στις διάφορες μορφές της, πολιτική, οικογενειακή, τοπική κλπ.) όσο και για τη χρηστή διακυβέρνηση (ως μέσο αναφοράς πολιτικών αποφάσεων, διοικητικών πράξεων και του ελέγχου τους).
Η συμμετοχή των σημαντικότερων αρχειακών ιδρυμάτων που λειτουργούν στην Κύπρο, στο συνέδριο μας είναι πολύ τιμητική για το Κρατικό Αρχείο. Η ανταλλαγή απόψεων, γνώσεων, τεχνογνωσίας, εμπειριών, προβληματισμών, παραπόνων είναι ευπρόσδεκτη και θα αποτελέσουν κίνητρο για την απαρχή μιας στενότερης συνεργασίας. Ως Κρατικό Αρχείο, έχουμε ως στόχο τη διάσωση, διαφύλαξη και διάθεση των αρχείων στο ευρύ κοινό, σε όλους τους ενδιαφερόμενους, για προώθηση της ερευνητικής δραστηριότητας. Ως δημόσιος οργανισμός όμως, περιοριζόμαστε και από τις σχετικές νομοθεσίες, τις οποίες πρέπει να σεβόμαστε, παρά τις συχνές αντιδράσεις των ερευνητών. Ο περί Κρατικού Αρχείου νόμος και οι περί Τελών Κανονισμοί του και η νομοθεσία για την Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα περιορίζουν, ενίοτε, την πρόσβαση σε ορισμένα αρχεία, με τις αντιδράσεις των ερευνητών και τον φόρτο εργασίας των συναδέλφων να αυξάνεται. Είμαι σίγουρος ότι με τη συνεργασία της Επιτρόπου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, η οποία μας τιμά με την παρουσία της σήμερα, θα επιλύσουμε το ζήτημα της εξέτασης χιλιάδων φακέλων από το μειωμένο προσωπικό του Κρατικού Αρχείου για εντοπισμό προσωπικών δεδομένων.
Η συμμετοχή των αρχείων του ΡΙΚ και του Παττίχειου Ιστορικού Αρχείου Δήμου Λεμεσού, που έχουν οργανική σχέση με το Κρατικό Αρχείο, αφού έχουν οριστεί από τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης ως άλλοι τόποι φύλαξης, μάς δίνουν ιδιαίτερη χαρά αφού η εξέλιξή τους, ιδιαίτερα με τον Ψηφιακό Ηρόδοτο και τη γενικότερη δράση του Παττίχειου στην ερευνητική ζωή της Λεμεσού, επιβεβαιώνει την ορθότητα της σχετικής πρότασης του Κρατικού Αρχείου προς το υπουργείο μας για τον ορισμό τους. Η συμμετοχή του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών και του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών επιβεβαιώνει την αγαστή συνεργασία τους με το Κρατικό Αρχείο σε πολλούς τομείς. Η πρόσκληση και συμμετοχή, τέλος, ιδιωτικών αρχείων στο συνέδριό μας, είναι μια απτή απόδειξη της στήριξης μας και της επιθυμίας μας για περαιτέρω σύσφιγξη των σχέσεων μας μαζί τους. Τέλος, η παρουσία εδώ ενός από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της γενιάς μας, ο οποίος, έχοντας ερευνητική εμπειρία από διάφορα αρχεία σε όλο τον κόσμο, θα μας μιλήσει για την εμπειρία του στο Αρχείο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, είναι ιδιαίτερα τιμητική για εμάς.
Ένα από τα σημαντικά στοιχεία που επιθυμούμε να τονίσουμε, μέσω του συνεδρίου αυτού, και οφείλουμε όλοι οι φορείς να θέσουμε ως στόχο, είναι η ανάγκη για καλλιέργεια αρχειακής συνείδησης, όχι μόνο στην κοινωνία, αλλά, δυστυχώς, και στη δημόσια υπηρεσία, για να εξαλειφθεί η απώλεια σημαντικών αρχειακών τεκμηρίων, τόσο δημόσιων, όσο και ιδιωτικών. Σε συχνές συζητήσεις με ακαδημαϊκούς, και ιδιαίτερα με τον Καθηγητή Πέτρο Παπαπολυβίου, ο οποίος είναι και σήμερα μαζί μας, έχει επισημανθεί το γεγονός ότι οι ιστορικοί καταγράφουμε την ιστορία μας με βάση, ως επί το πλείστο, ξένες πηγές ή αναφορές ξένων αξιωματούχων. Η καταγραφή της ιστορίας της περιόδου της αγγλοκρατίας στην Κύπρο, για παράδειγμα, στηρίζεται, εν τη απουσία άλλων πηγών, στην αλληλογραφία των Βρετανών με τους κατοίκους του νησιού και τις εκθέσεις του Αρμοστή/Κυβερνήτη του νησιού προς την ανώτερή του αρχή στο Λονδίνο, με την υποκειμενικότητα και τις σκοπιμότητες που μπορεί να υποκρύπτονται σε αυτή.
Η μελέτη των εκκλησιαστικών αρχείων, σε μεγάλο βαθμό, και του Τύπου, βοηθούν στην ορθή αξιολόγηση όλων των πηγών. Σημαντικό όμως έρεισμα θα αποτελούσε και η ύπαρξη ιδιωτικών αρχείων, τα οποία θα πρόσθεταν επιπλέον στοιχεία στην ιστοριογραφία. Δυστυχώς, η έλλειψη αρχειακής συνείδησης οδήγησε στην απώλεια σημαντικών συλλογών από ιδιώτες, ακόμα και από δημόσιους φορείς. Η άγνοια ανάγκης διαφύλαξης των αρχείων ως σημαντικών ιστορικών και διοικητικών πηγών, η άγνοια της σχετικής νομοθεσίας, αλλά και η έλλειψη αρχειακής κουλτούρας οδήγησαν σε αυτό. Είναι ενδεικτικό ότι τον τελευταίο καιρό, παλαιοί αξιωματούχοι, οι οποίοι νοιώθουν την ανάγκη διαφύλαξης του αρχείου τους, και κατ’ επέκταση της συνεισφοράς τους στα κοινά, προσέγγισαν το Κρατικό Αρχείο και μεταφέρουν σιγά σιγά, μέρος των προσωπικών τους αρχείων, για φύλαξη, για τις μελλοντικές γενιές, όπως ανέφεραν.
Είναι σε αυτό το πλαίσιο, που το Κρατικό Αρχείο, τον τελευταίο καιρό ακολουθεί μια πολιτική εξωστρέφειας. Η διοργάνωση συνεδρίων, όπως το σημερινό, η συνδιοργάνωση ιστορικών συνεδρίων, όπως το πρόσφατο Συνέδριο για τη Μικρά Ασία και την Κύπρο, η συμμετοχή μας σε ενδοσχολικές εκδηλώσεις ως ομιλητές, σε ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικά προγράμματα, στα οποία αναδεικνύεται ο πλούτος των αρχείων που φυλάσσεται στο Κρατικό Αρχείο αλλά ταυτόχρονα και η σημασία των αρχείων γενικά, στοχεύουν προς τον σκοπό αυτό. Επιπρόσθετα, η διοργάνωση, σε ετήσια βάση, μιας μικρής αλλά σημαντικής, επετειακής έκθεσης αρχείων στον χώρο του Αναγνωστηρίου μας, οι 11 εκδόσεις αρχείων του Κρατικού Αρχείου αλλά και η συμμετοχή μας σε εκδόσεις άλλων φορέων, όπως για παράδειγμα της ιταλικής πρεσβείας για τα 60χρονα των διπλωματικών σχέσεων της με την Κυπριακή Δημοκρατία, έχουν τον ίδιο στόχο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πάντως ότι η εξωστρέφεια αυτή έχει απτά αποτελέσματα, ως προς την ανταπόκριση του κόσμου, αφού μετά από κάθε παρουσίαση, εμφανίζονται νέοι ερευνητές στο Αναγνωστήριο του Κρατικού Αρχείου, οι οποίοι δεν γνώριζαν την ύπαρξή μας, κάτι που αναφέρω με μεγάλη λύπη! Εδώ αξίζει να αναφέρω ότι το Κρατικό Αρχείο συμμετέχει, εδώ και δύο χρόνια, σε ηλεκτρονική έκδοση των Κρατικών Αρχείων της Σλοβενίας, με αφορμή την Παγκόσμια Εβδομάδα Αρχείων, με φετινό θέμα τα τρένα.
Η αυξημένη προσέλευση του κοινού για μελέτη στο Αναγνωστήριο προϋποθέτει και αυξημένη πίεση στους συναδέλφους. Το Κρατικό Αρχείο, με μειωμένο προσωπικό και πόρους, προσπαθεί να ανταπεξέλθει στις εκ του νόμου υποχρεώσεις του, με τους συνάδελφους να υπερβάλλουν εαυτούς, καθημερινά, για να εξυπηρετούν και να ανταποκρίνονται στα πολλαπλά καθήκοντά τους. Και νοιώθω την ανάγκη πραγματικά να τους εκφράσω, και σήμερα, τις ευχαριστίες μου και την ευγνωμοσύνη μου για τη στήριξη που μου προσφέρουν απλόχερα καθημερινά, τόσο εμένα, αλλά κυρίως, γιατί αγαπούν τη δουλειά τους και το Κρατικό μας Αρχείο, κάτι που αναγνωρίζεται από όλους τους επισκέπτες μας.
Παράλληλα, επιτρέψετε μου να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες προς την υπουργό μας, για τη στήριξή της προς το Κρατικό Αρχείο και γιατί, παρά τα σημαντικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει στο υπουργείο μας, έχει την έγνοια και του Κρατικού Αρχείου και μας βοηθά όσο μπορεί. Θερμές ευχαριστίες βέβαια πρέπει να εκφράσω και προς τον Γενικό Διευθυντή του υπουργείου μας, ο οποίος από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε, με διαρκείς προσπάθειες, επίλυσε το ζήτημα της στέγασης της Διοίκησης του Κρατικού Αρχείου, μας βοήθησε στη δημιουργία δομής και μας στηρίζει στο μεγάλο ζήτημα που αντιμετωπίζουμε, την ανέγερση του Ενιαίου Αρχειοφυλακίου για το Κρατικό Αρχείο, τοποθετώντας το στις προτεραιότητες του υπουργείου μας.
Το Κρατικό Αρχείο, από το 1978 που άρχισε τη λειτουργία του, διαδραματίζει πολυσήμαντο ρόλο, αφού εξυπηρετεί τόσο τον δημόσιο τομέα, όσο και το ευρύ κοινό.
Αρχίζοντας από το δεύτερο, στο Αναγνωστήριο του Κρατικού Αρχείου εξυπηρετούνται σε ετήσια βάση, όπως ήδη ανέφερε και η υπουργός μας, πέραν των 100 ξεχωριστών ερευνητών, με τον αριθμό τους να αυξάνεται γεωμετρικά, λόγω και της αύξησης του ενδιαφέροντος για καταγραφή της τοπικής και οικογενειακής ιστορίας, πέραν της έρευνας για πτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές. Παράλληλα, αρκετά αιτήματα ερευνητών εξυπηρετούνται μέσω ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και τηλεφωνικά. Συγκεκριμένα, πέραν των 3500 φακέλων, κατά μέσο όρο, ερευνώνται ετησίως, με αυξανόμενο ρυθμό. Για την καλή εξυπηρέτηση των ερευνητών, η Εκδοτική Υπηρεσία ετοιμάζει ευρετήρια και καταλόγους, και εμπλουτίζει συνεχώς την ιστοσελίδα μας, για εύκολη και εξ αποστάσεως πρόσβαση των ερευνητών σε αυτούς. Τον ίδιο στόχο έχει και η δημοσίευση αρχείων, στις 11 εκδόσεις μας, οι οποίες βρίσκονται ήδη στον χώρο και μπορείτε να τις αγοράσετε, αν επιθυμείτε. Στόχος των εκδόσεων μας είναι να αποτελέσουν ένα κίνητρο για περαιτέρω μελέτη των αρχείων, κατά θεματική ενότητα.
Η σημερινή εξαγγελία της υπουργού μας, η οποία με δική της προσπάθεια κατάφερε να υιοθετηθεί η πρότασή της από το Υπουργικό Συμβούλιο για την παροχή του δικαιώματος στους ερευνητές της λήψης δωρεάν φωτογραφιών από τα αρχεία, ένα διαχρονικό αίτημα των ερευνητών μας, είναι πολύ σημαντική, αφού θα μειώσει τον όγκο εργασιών της Μονάδας Φωτοαναπαραγωγής και θα μειώσει και τη φθορά των ίδιων των αρχείων.
Έτσι η Μονάδα Φωτοαναπαραγωγής θα μπορεί να ασχολείται αποκλειστικά με την ψηφιοποίηση συγκεκριμένων συλλογών αρχείων και την παρουσίασή τους πλέον μόνο σε ηλεκτρονική μορφή, στους υπολογιστές του αναγνωστηρίου, για αποφυγή της περαιτέρω φθοράς τους. Μέχρι στιγμής, έχουν ψηφιοποιηθεί στην ολότητά τους σημαντικές συλλογές, όπως τα Προπαρασκευαστικά Έγγραφα του συντάγματος και τα έγγραφα της Μικτής Συνταγματικής Επιτροπής, Μητρώα Σχολείων κλπ.
Από την άλλη, η Μονάδα Συντήρησης του Κρατικού Αρχείου, με εξειδικευμένο προσωπικό, συντηρεί, προληπτικά και ολικά, τα διάφορα έγγραφα που μελετώνται στο Αναγνωστήριο, προτού ψηφιοποιηθούν, ενώ παράλληλα, οι συνάδελφοι συντηρητές παρέχουν την τεχνογνωσία τους σε διάφορα τμήματα, είτε για την ετοιμασία σχεδίου διάσωσης των αρχείων τους, σύμφωνα με πρόσφατη εγκύκλιό μας, είτε με την παροχή συμβουλών για την ορθή προληπτική συντήρηση τους, όπως έγινε πρόσφατα με παλαίτυπα της Βουλής των Αντιπροσώπων, σε συνεργασία με συναδέλφους από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου και της Παγκύπριας Ένωσης Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης, οι οποίοι βρίσκονται σήμερα εδώ μαζί μας, με παλαίτυπα της Σεβερείου Βιβλιοθήκης και μητρώα του Δήμου Στροβόλου.
Πέραν των πιο πάνω, το Κρατικό Αρχείο παρέχει υπηρεσίες και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, μέσα από την εφαρμογή του Προγράμματος Διαχείρισης Αρχείων. Με την καθοδήγηση των πέντε λειτουργών του Κρατικού Αρχείου, οι οποίοι μεταβαίνουν καθημερινά στα διάφορα τμήματα και υπηρεσίες, κεντρικά, επαρχιακά και τοπικά γραφεία, επιλέγονται τα αρχεία εκείνα που έχουν διοικητική ή/και ιστορική αξία για μόνιμη φύλαξη στα Αρχειοφυλάκια του, και ταυτόχρονα εγκρίνουν την καταστροφή των αρχείων που δεν έχουν αξία. Μέσα από την εφαρμογή του Προγράμματος Διαχείρισης Αρχείων, το κράτος έχει έμμεσο όφελος, πέραν δηλαδή της διάσωσης των αρχείων. Εξοικονομούνται πόροι από ενοίκια και εργατοώρες, ενώ οργανώνεται και καλύτερα η λειτουργία των τμημάτων. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι μέχρι σήμερα, στα αρχειοφυλάκια του Κρατικού Αρχείου φυλάσσονται πέραν των 17 χιλιομέτρων μήκους ραφιών αρχεία, ενώ μόνο τα τελευταία 10 χρόνια έχουμε απελευθερώσει από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα χώρους που φυλάσσονταν αρχεία πέραν των 33 χιλιομέτρων μήκους ραφιών. Αξίζει να επισημάνουμε, πάντως, ότι η αναφορά σε εξοικονόμηση πόρων δεν είναι θεωρητική. Έχουν μεταφερθεί για φύλαξη στο Κρατικό Αρχείο, και αντίστοιχα έχουν καταστραφεί αρχεία από οργανισμούς, οι οποίοι είχαν συμφωνίες αρκετών χιλιάδων ευρώ με ιδιωτικές εταιρείες για να τους τα φυλάσσουν, με πραγματική εξοικονόμηση αρκετών χιλιάδων ευρώ τον μήνα. Παράλληλα, οι καταστροφές των αρχείων, μετά από τη δική μας έγκριση, γίνονται με ανακύκλωση, σε εταιρείες που υπάρχει συμφωνία μαζί μας, για δωρεάν καταστροφή.
Τέλος, ο Τομέας Διαχείρισης Αρχειοφυλακίων είναι πολύ σημαντικός, αφού έχει την ευθύνη για την ομαλή λειτουργία, τη συντήρηση και τον καθημερινό έλεγχο των 6 ενοικιαζόμενων υποστατικών, τα οποία μετατράπηκαν σε αρχειοφυλάκια από το Κρατικό Αρχείο. Η σύντομη ανέγερση του Ενιαίου Αρχειοφυλακίου, όπως προαναφέρθηκε, αναμένεται να λύσει αρκετά από τα προβλήματα του Κρατικού Αρχείου, λειτουργικά και πρακτικά, και οδηγήσει στην βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς το κοινό.
Η μηχανογράφηση της δημόσιας υπηρεσίας και το γεγονός ότι πλέον τα αρχεία δημιουργούνται και φυλάσσονται σε ηλεκτρονική μορφή, είναι μια από τις προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν τα αρχεία παγκόσμια. Το ζήτημα στην Κύπρο είναι μεγαλύτερο, αφού σε ολόκληρο το φάσμα της αρχειακής διαχείρισης, από τη δημιουργία ενός ηλεκτρονικού φακέλου, μέχρι την καταστροφή του, εμπλέκονται τρία διαφορετικά τμήματα, τριών διαφορετικών υπουργείων. Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, δηλαδή ενός λειτουργού πληροφορικής στο Κρατικό Αρχείο, κάνει το ζήτημα πιο πολύπλοκο. Ευτυχώς, με τη συμβολή και του υπουργείου μας, δημιουργήθηκε θέση και αναμένεται να πληρωθεί σύντομα.
Ο τεράστιος όγκος αρχείων, σε χάρτινη μορφή, που συνεχίζει να παράγει η δημόσια υπηρεσία, η δημιουργία νέων υφυπουργείων, η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από ένα τμήμα σε άλλο, η ανάγκη για άμεση εφαρμογή της ηλεκτρονικής υπογραφής και η εξέταση του δίκαιου της ανάγκης, ώστε να γίνονται αποδεκτά από τα δικαστήρια τα αρχεία μόνο σε ηλεκτρονική μορφή, η βελτίωση του ηλεκτρονικού συστήματος αρχειοθέτησης που εφαρμόζει ο δημόσιος τομέας είναι σημαντικές προκλήσεις και τομείς στους οποίους το Κρατικό αρχείο έχει σημαντική συνεισφορά.
Τα αρχειακά ιδρύματα, λόγω της ψηφιακής εποχής που ζούμε, σε παγκόσμιο επίπεδο, αναδιοργανώνονται και ενισχύονται, αποτελώντας σημεία αναφοράς για κάθε δραστηριότητα της κοινωνίας. Η πολιτική της εξωστρέφειας που ακολουθούμε, η συμμετοχή μας σε συνέδρια των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων οργανισμών αρχείων, σε συνάρτηση με τη στήριξη του υπουργείου μας, είμαστε σίγουροι ότι είναι σημαντικοί παράγοντες που θα οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων που ως Κρατικό Αρχείο έχουμε θέσει.
Τελειώνοντας, θα ήθελα και πάλι να σας ευχαριστήσω όλους για την παρουσία σας, την υπουργό μας κυρία Στέφη Δράκου, και τον Γενικό Διευθυντή του υπουργείου μας, κύριο Λούη Παναγή, για τη στήριξή τους στο Κρατικό Αρχείο. Πολλές ευχαριστίες οφείλω και στους ομιλητές τους συνεδρίου, τον κύριο Τσώκο και την κυρία Στυλιανού, οι οποίοι πολύ πρόσφατα ανέλαβαν τις καινούργιες τους θέσεις, ευχόμενος κάθε επιτυχία στα πόστα τους αυτά, τον κύριο Λούη και τον κύριο Σοφοκλέους, οι οποίοι με την εμπειρία τους, αναγέννησε ο πρώτος το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών και ο δεύτερος καθιέρωσε το Παττίχειο σε ένα σημαντικό πυλώνα πολιτισμού της Λεμεσού. Ευχαριστίες οφείλω και στον Καθηγητή μου Πέτρο Παπαπολυβίου, και τους κυρίους Κωστή Κοκκινόφτα, Κώστα Θεοδότου, και Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου, οι οποίοι με τη συμμετοχή τους θα αναδείξουν τη σημαντικότητα των αρχείων τους. Τελευταίους, αλλά όχι έσχατους, θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους μου, τους 5 Λειτουργούς, τους 3 συντηρητές εγγράφων, τους 3 τεχνικούς και το υπόλοιπο προσωπικό για τη βοήθεια για την οργάνωση του συνεδρίου, αλλά και την καθημερινή στήριξη.
| |