Τιμημένοι αγωνιστές και συγγενείς των ηρώων μας,
Ελληνίδες και Έλληνες,
Οφειλή ιερή, χρέος εθνικό, μας βρίσκει και εφέτος συγκεντρωμένους στον ιερό τούτο χώρο. Με αισθήματα ευγνωμοσύνης και εθνικής υπερηφάνειας, μνημονεύουμε σήμερα, τους εκλεκτότερους γιούς που ανέδειξε η γενέθλια Κοινότητα μας. Τον Κυριάκο Κολοκάση και Ιωνά Νικολάου, καθώς και τους Κυριάκο Κακουλλή και Κωστάκη Λοιζου. Μνημονεύουμε τους εν ειρήνη τελειωθέντες Σπύρο Κυριάκου και Νίκο Σαμψών, καθώς και τους συναγωνιστές των ηρώων μας στην «ομάδα Γεράκι». Αναπέμπουμε επίσης δέηση προς τον Ύψιστο, οι σκέψεις μας στρέφονται ταυτόχρονα προς τις οικογένειες των αγνοούμενων συγχωριανών μας Ανδρέα Κουκουμά και Μάκη Παμπόρη.
Εκπροσωπώντας τη κυβέρνηση Νίκου Αναστασιάδη, επιτρέψετε μου να μεταφέρω την ευγνωμοσύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας στις οικογένειες των ηρώων μας και τα εύσημα σε όλους ανεξαίρετα τους συντελεστές για την καθιέρωση της αληθινά πατριωτική σας πρωτοβουλίας.
Ανάχωμα έναντι στην προελαύνουσα λήθη, οι εθνικές εκδηλώσεις μνήμης των μεγάλων ιστορικών μας οροσήμων, φέρουν ειδικά αυτήν την περίοδο, αυξημένη ηθικοπλαστική αξία.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Το πρωινό της 31ης Αυγούστου του ’56, στο ψηφιδωτό των ανδραγαθημάτων του Μεγάλου Απελευθερωτικού μας Αγώνα, έμελλε να προστεθεί μιας από τις λαμπρότερες παραστάσεις ανδρείας. Σε έναν απελπιστικά στενό χώρο και σε απροσδόκητα μικρό χρόνο, η Ιστορία των Ελλήνων υποχρεώθηκε να καταγράψει τόσα πολλά και κυρίως τόσο σπουδαία. Την ριψοκίνδυνη επιχείρηση, που έμεινε γνωστή, ως «η μάχη του Νοσοκομείου».
Πόσο καλά όμως γνωρίζουμε τί πραγματικά διαδραματίστηκε και κυρίως, ποιοι επιτέλους υπήρξαν οι ευκλεείς πρωταγωνιστές της; Πώς κυοφορήθηκε τόση αυταπάρνηση, τόση ευτολμία; Ποια νάματα μετέβαλαν εκείνα τα απλοϊκα αγροτόπαιδα του Γερίου, σε πανελλήνια σύμβολα φιλοπατρίας και ανδρείας;
Γυρίζουμε σήμερα πίσω το χρόνο, ανασκοπώντας τη ζωή εντόπιων μας ηρώων. Συναντούμε τον Κυριάκο Κολοκάση τελειώνοντας το Δημοτικό, να συνδράμει, στις γεωργικές ασχολίες της πολυμελούς του οικογένειας. Με τους γονείς του, Αναστάση και Ευαλλού Χατζηαδάμου, με τα αδέλφια του Φίλιππο, Παναγιώτα, Κατίνα, τη Χρυστάλλα, τον Αδάμο, τη Δέσποινα και τον Νίκο, να βιοπορίζονται καλλιεργώντας την άγονη τούτη γη. Τον παρακολουθούμε να συμμετέχει ενεργά ως μέλος της Αγροτικής Τοπικής Ένωσης, ΠΕΚ Γερίου, και να δραστηριοποιείται ολοένα και πιο έντονα στα κοινά.
Βίος παράλληλος και για τον έτερο ήρωα, Ιωνά Νικολάου. Παιδί του Νικόλα και της Μορφίας, αντικρύζει το πρώτο φως της ζωής στις 10 Αυγούστου ‘37. Επίσης από νωρίς στον κάματο, ο Ιωνάς επιδεικνύει με την πάροδο του χρόνου, την κλίση του τη ζωγραφική και το σχέδιο. Με την αποφοίτηση του από το Παγκύπριο Γυμνάσιο, εργάζεται ως σχεδιαστής στο Ακρωτήρι και Λευκωσία, για τον Οίκο Ιωάννου και Παρασκευαϊδη. Τα έξι αδέρφια του, Άννα, Αδάμος, η Χρυστάλλα, ο Χρίστος, η Δέσποινα και ο Πέτρος, αποτελούν τους συμπαραστάτες του στον αγώνα της ζωής, αλλά και τους συνοδοιπόρους του στον αγώνα για Ελευθερία. Μαθητής ακόμα στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, παρακολουθούμε τον Ιωνά να συμμετέχει στην πρώτη ομάδα του σχολείου του και τον Μάιο του 55 να λαμβάνει δυναμικά σε διαδήλωση στη πλατεία Μεταξά. Να καταδικάζεται στη συνέχεια σε πρόστιμο δέκα λιρών γιατί κτύπησε βρετανό αξιωματικό.
Κοινό χαρακτηριστικό των δύο ηρώων, πέραν της καταγωγής και της μεταξύ τους συγγένειας, αποτέλεσε η κοινή ανατροφή και βιώματα. Από ενωρίς γαλουχημένοι με τα νάματα της ελληνοχριστιανικής μας παράδοσης, ασφυκτιούν μεγαλώνοντας υπό τον βαρύ αέρα της ανελευθερίας. Αγανακτισμένοι μετά από τόσες δεκαετίες εγκαρτέρησης, διατύπωσης ειρηνικών διαβημάτων και συλλογής υπογραφών… Ένα «ουδέποτε», ένα υβριστικό «ουδέποτε» ήταν αρκετό για να εκτρέψει τον ρουν και να αποκαταστήσει το δίκαιο. Ήταν αρκετό για να συγκεντρώσει τα σύννεφα της νέμεσης που σύντομα θα ξεσπούσαν σε επαναστατική καταιγίδα ενάντια σε αυτούς που το εκστόμισαν.
Η ανάληψη ένοπλης δράσης θα σηματοδοτούσε για την επόμενη λαμπρή τετραετία, την ακατανίκητη θέληση της γενιάς της ΕΟΚΑ, να ζήσει λεύτερη ή να πεθάνει. Στο κάλεσμα της πατρίδας, στο επαναστατικό προσκλητήριο του Διγενή, οι Ιωνάς και Κολοκάσης, ανταποκρίνονται πρόθυμα και αναλαμβάνουν δράση.
Εντάσσονται και οι δύο στην ομάδα του χωριού «Γεράκι» και μαζί με τους συγχωριανούς τους, συνεργάζονται με τις ομάδες εκτελεστικού Λευκωσίας. Το κρησφύγετο της ομάδας, τροφοδοτεί με όπλα και πυρομαχικά τις πλησιέστερες ομάδες αγωνιστών της περιοχής. Η δράση τους εκτείνεται κυρίως από επιχειρήσεις απελευθέρωσης αγωνιστών, επιθέσεις σε επιλεγμένους στόχους, μέχρι και βομβιστικές επιθέσεις.
Το Μάρτη του 1956, ο Κολοκάσης μαζί με άλλα παλληκάρια της ομάδας Γεράκι, κτύπησαν με βόμβες πετρελαίου τις αποθήκες του αγγλικού στρατού στην Αθαλάσσα προκαλώντας τεράστιες ζημιές, ενώ, στις 15 Αυγούστου 1956, ανέλαβαν την απελευθέρωση των θανατοποινιτών Μιχαήλ Κουτσόφτα και Παρασκευά Χοιροπούλη.
Ο Ιωνάς μαζί με τον φίλο και συγχωριανό του Παναγιώτη Κοτζιά, συνεργάζονται με τις ομάδες Λευκωσίας για απελευθέρωση κρατουμένων αγωνιστών και σε επιθέσεις εναντίον Άγγλων στρατιωτών στη Λευκωσία. Στις 15 Αυγούστου 1956, ο Ιωνάς λαμβάνει μέρος στην εκτέλεση Άγγλου πράκτορα της Ιντέλιτζενς Σέρβις στην περιοχή «Άνοιγμα Κολοκάση» στη Λευκωσία και στη συνέχεια σε επίθεση εναντίον αυτοκινήτου της αγγλικής περιπόλου, το οποίο κατευθυνόταν στο κτίριο της Αρχιεπισκοπής που είχε τεθεί υπό αυστηρή φρούρηση, μετά την εξορία του Αρχιεπισκόπου.
Γνωρίζοντας τις ξεχωριστές ικανότητες και κυρίως το θάρρος που διέκρινε την ομάδα Γερίου, η Οργάνωση τους πρότεινε λίγες μέρες μετά, το ακατόρθωτο. Στις 30 Αυγούστου, ο τότε τομεάρχης Ανδρέας Τσιάρτας, ενημερώνει την ομάδα ότι την επομένη το πρωί θα μετέφεραν τον Γιωρκάτζη, στο Γενικό Νοσοκομείο για ακτινοσκόπηση και τους ζητά να καταβληθεί προσπάθεια για την απελευθέρωση του. Αναγνωρίζοντας τους κινδύνους, ο Τσιάρτας ζητά την εθελοντική συμμετοχή των αγωνιστών. Στη συζήτηση με τους Ιωνά Νικολάου, Παναγιώτη Κοτζιά, Κυριάκο Κολοκάση και Σπύρο Κυριάκου, η αναγνώριση των κινδύνων είναι πρόδηλη. Γνωρίζουν ότι τα μέτρα ασφάλειας θα ήταν δρακόντεια εξαιτίας της παρόμοιας επιδρομής πριν από δεκαπέντε ημέρες και ότι το Νοσοκομείο φρουρείται από δεκάδες ένοπλους στρατιώτες. Ο υπάλληλος του Νοσοκομείου Γεώργιος Ταλιαδώρο, μετέφερε την πληροφορία ότι ο Γιωρκάτζης πέραν της ένοπλης συνοδείας του, θα ήταν προσεδεμένος με χειροπέδη σε δεσμοφύλακα. Τελευταίο και πιο ανησυχητικό, βάσει των όρων παράδοσης που απεύθυνε ο κυβερνήτης Χάρντιγκ λίγες μέρες προηγουμένως, στις 23 του μήνα, πιθανή αποτυχία και σύλληψη τους, θα σήμαινε αυτομάτως θανατική καταδίκη.
Παρόλα ταύτα, οι προβληματισμοί υποχωρούν μπροστά στη θέληση και η συμφωνία των τεσσάρων επέρχεται χωρίς πολλή καθυστέρηση και με τον Κολοκάση να την επισφραγίζει λέγοντας «Οπλα τζιείνοι, όπλα τζαι εμείς.. θα πάμεν τζαι ότι γίνει..».
Ήταν το τελευταίο βράδυ που το Γέρι, φιλοξένησε τις δεσπόζουσες μορφές του Κολοκάση και του Ιωνά..
Το επόμενο πρωινό, στο σπίτι του Στέλιου Πιτσιλλίδη παρουσία του επίσης εθελοντή Νίκου Σαμψών, καταστρώνονται οι τελευταίες λεπτομέρειες και τους παραδίδεται ο οπλισμός από τον Νίκο Κόσιη. Η μεταφορά, θα γινόταν με αυτοκίνητα που θα οδηγούσαν ο Παναγιώτης Κοτζιά και ο Νεοπτόλεμος Λεφτής, ενώ τα όπλα θα μετέφεραν οι αγωνίστριες συνοδοί τους, Ελένη Χριστοφορίδου και Βερενίκη Λεωνίδου.
Άπαντες εθελοντές, άπαντες έτοιμοι να θυσιαστούν.
Στις 10:00 π.μ. οι τέσσερις αγωνιστές προσπερνούν με κρυμμένα τα όπλα τους φρουρούς, την είσοδο και αναμένουν στους διαδρόμους. Ο Γιωρκάτζης εμφανίζεται στις σκάλες, προσεδεμένος χειροπέδες στο δεσμοφύλακα Αργύρη Χαραλάμπους και συνοδευόμενος από δύο Λοχίες και ένα υποδεκανέα.
Ο Σπύρος και ο Σαμψών λαμβάνουν θέση από δεξιά για να επιτεθούν στον Άγγλο με το στέρλιγκ και ο Ιωνάς με τον Κυριάκο από αριστερά, για να επιτεθούν στον στρατιώτη με περίστροφο. Ενώ το σχέδιο ήταν να επιτεθούν όταν θα τους προσπερνούσε και ο τελευταίος φρουρός, ο άγγλος λοχίας που ακολουθούσε αντιλήφθηκε αγωνιστή που έσυρε το όπλο του και έστρεψε τα πυρά του εναντίον του. Σε κλάσματα του δευτερολέπτου, ένα πρωτοφανές πανδαιμόνιο ξέσπασε στους διάδρομους του Νοσοκομείου. Πυροβολισμοί, ριπές, φωνές.
Ο Σπύρος Κυριάκου βάλλει κατά του προπορευόμενου και δήμιου του Καραολή και Δημητρίου, λοχία Ντέμον. Τρεκλίζοντας ο Ντέμον, το δάχτυλό του γαντζώνεται στη σκανδάλη και το ημιαυτόματο του πυροβολεί αδέσποτα. Δυο σφαίρες πλήττουν τον Κολοκάση, ο οποίος πέφτει στο πάτωμα αιμόφυρτος. Ο Ιωνάς επίσης τραυματισμένος από τις ανταλλαγές, σύρεται προς την έξοδο, συνεχίζοντας να πυροβολεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών. Προσπάθεια του, η οποία απέβηκε σωτήρια για τους συναγωνιστές του, ήταν να αποτρέψει την είσοδο πρόσθετων στρατιωτών στο διάδρομο. Όταν πια δεν του απομένει καμιά σφαίρα, στρέφεται προς το μέρος τους, και τους πετά το περίστροφο κατάμουτρα. Μόνο τότε οι βρετανοί τον πλησιάζουν και, κτυπώντας τον στο κεφάλι με τον υποκόπανο του όπλου, του χαρίζουν την αθανασία.
Ο Νίκος Σαμψών δράττεται της ευκαιρίας και κινούμενος προς την έξοδο διαφεύγει, ενώ ο Γιωρκάτζης, αφού απαλλάσσεται από τις χειροπέδες, κατευθύνεται προς τη κοίτη του Πεδιαίου. Ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης, είχε στεφθεί με επιτυχία.
Ο Σπύρος Κυριάκου, με σοβαρό διαμπερές τραύμα στην κοιλιά, παραμένει στο διάδρομο με αποτέλεσμα μετά το χειρουργείο στο οποίο υποβάλλεται, να τεθεί υπό κράτηση. Παράπλευρο, τραγικό θύμα της επιχείρησης ο κυβερνητικός φαρμακοποιός Κούλης Κυριακίδης, ενώ με τραύματα δασώνεται ο Γιώργος Ταλιαδώρος.
Αυτές ήταν οι δραματικές στιγμές της μάχης του Νοσοκομείου, που αν και κράτησε μόλις μερικά λεπτά, εν τούτοις, αποτέλεσε την αποθέωση του ηρωισμού και της αυτοθυσίας. Τα τέσσερα παλικάρια, δεν εγκλωβίστηκαν απρόσμενα από τον εχθρό, δεν αναγκάστηκαν εκ των πραγμάτων να συνάψουν μάχη. Μόνοι τους προσφέρθηκαν, έχοντας πλήρη επίγνωση των κινδύνων αλλά και των λιγοστών πιθανοτήτων να διέλθουν αλώβητοι. Και η δράση τους, πλημμύρισε με αισθήματα αποφασιστικότητας, σφυρηλάτησε έντονα την πεποίθηση στον λαό μας, ότι τα πάντα μπορούν να επιτευχθούν.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Παρά την επιτυχή έκβαση του ένοπλου αντιαποικιακού, οι θυσίες των ηρώων μας μένουν ανεκεφαλαιποίτητες. Το δοτό Σύνταγμα των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου, σύντομα θα οδηγηθεί σε πολιτειακή κρίση. Κατά τα γεγονότα της τουρκανταρσίας του ’63 – 64, ο ευπατρίδης συγχωριανός μας Κυριάκος Κακουλλής αφήνει σπονδή το αίμα του στο αιμοβόρο δέντρο της Κυπριακής Ελευθερίας. Εθελοντής στις ειδικές αστυνομικές δυνάμεις, που συγκροτήθηκαν Φεβρουάριο του ‘64, η πατριωτική του ακεραιτότητα δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης:
«Θέλω να γίνω αστυνομικός. Δεν ξέρω φυσικά αν αυτή μου η επιθυμία θα εκπληρωθεί, αλλά θέλω κι εγώ να εργαστώ και να εκτελέσω το καθήκον μου προς την Πατρίδα μου, για την ασφάλεια του κράτους μου και την προάσπιση της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της Κύπρου μας, που τώρα τελευταία κινδύνευσε από τους Τούρκους.»
Στις 19 όμως του Μάρτη του ‘64, μετά από σκληρές μάχες με ένοπλα τμήματα στασιαστών στο χωριό Καζιβερά της Μόρφου, πλήττεται θανάσιμα και κατατάσσεται στο μακρύ μαρτυρολόγιο των μαχητών της πατρίδας μας.
Για το ίδιο χρέος προς την πατρίδα, στις 18 Ιουνίου του ‘68, ο έφηβος Κωστάκη Λοϊζου άφησε την τελευταία του πνοή υπηρετώντας τις τάξεις της Εθνικής Φρουράς.
Τον προσήκοντα φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης αποδίδουμε σήμερα σε άλλους δυο λεβεντονιούς της Κοινότητας μας. Τους αγνοούμενους Ανδρέα Κουκουμά και Μάκη Παμπόρη, οι οποίοι παραλαμβάνοντας τη σκυτάλη του χρέους, ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στο προσκλητήριο της πατρίδας, το μαύρο εκείνο καλοκαίρι του ‘74. Με το ξέσπασμα της τουρκικής εισβολής, κατατάσσονται έφεδροι στο 305 Τάγμα Επιστράτευσης παρά την κοινότητα Ιδαλίου και λαμβάνουν μέρος σε διάφορες αποστολές κατά τις επιχειρήσεις απόκρουσης του πρώτου κύματος της τουρκικής επίθεσης.
Στις 5 Αυγούστου, το τάγμα του Κουκουμά και Παμπόρη λαμβάνει διαταγή και μεταβαίνει στη περιοχή του Φράκτης της Μιας Μηλιάς, υπό τον Τάσο Μάρκου. Τα χαράματα της 14ης του Αυγούστου, με το ξέσπασμα της δεύτερης εισβολή, η ηρωική αντίσταση των μαχητών του 305, αποβαίνει άκαρπη και σύντομα οι εισβολείς καταφέρνουν καίρια πλήγματα στην κατά μήκος της αμυντικής γραμμής. Μπροστά στο κίνδυνο της ολοκληρωτικής καταστροφής, οι φίλιες δυνάμεις αναγκάζονται να οπισθοχωρήσουν και έκτοτε τα ονόματα του Ανδρέα Κουκουμά και Μάκη Παμπόρη παραμένουν στο επονείδιστο κατάλογο των αγνοουμένων.
Φίλες και Φίλοι,
Σε αντιδιαστολή με τις περιπτώσεις άλλων λαών, ο ένδοξος τετραετής του ‘55-59, ΔΕΝ υπήρξε ο τελευταίος αγώνας της πατρίδας μας. Τα ασύγγνωστά και εγκληματικά λάθη μας της περιόδου που προηγήθηκε της της Εισβολής, μας αναγκάζουν σήμερα, με αυτοσυνειδησία να απολογηθούμε στους ήρωες για το αδικαίωτο του αγώνα τους.
Σας ζητούμε συγγνώμη Κυριάκο, Ιωνά, Κυριάκο, Ανδρέα και Μάκη. Γιατί αφήσαμε τα εμφιλοχωρούντα ζιζάνια της διχόνοιας να αναφυούν ανάμεσα μας. Γιατί αγνοήσαμε τις μέλισσες που για δέκα χρόνια, μας έστελνε ο Ονήσιλλος.
Σας ζητούμε συγγνώμη. Γιατί αντί να διδάσκουμε στα παιδιά μας το διαχρονικό μήνυμα του αγώνα σας, τη πίστη σας στο ελληνοχριαστινικό ιδεώδες που σας ανέδειξε, τα αφήσαμε να κλυδωνίζονται. Να κλυδωνίζονται ανάμεσα στις τηλεοπτικές απαξίες και στην ευτέλεια ξενόφερτων ιδανικών μίας χρήσης. Συγγνώμη, γιατί σταθήκαμε ανάξιοι.
Τριάντα πέντε αιώνες ιστορίας, μας παρατηρούν. Μας παρατηρούν εάν θέτουμε πάνω από το συμφέρον του τόπου, τις μυωπικές προεκλογικά, κομματικές και προσωπικές μας επιδιώξεις. Εάν συνειδητοποιούμε ότι, άλλο η αντιπολιτευτική κριτική που θα προσθέτει αξία, ακόμα και σε λανθασμένους χειρισμούς και άλλο η αυθαίρετη και εν πολλοίς, επιζήμια πολεμική, η οποία απειλεί και διακυβεύει τις προσπάθειες του προέδρου Αναστασιάδη για επανέναρξη του διαλόγου στο πλαίσιο των παραμέτρων του ΓΓ των ΗΕ. Τριάντα πέντε αιώνες ιστορίας, μας παρατηρούν εάν έχουμε αφομοιώσει το δίδαγμα και τις ολέθριες συνέπειες, από την τελευταία φορά που οδηγήσαμε τον τόπο, στην πόλωση.
Ενωμένοι, ενώπιον των σεπτών μορφών σας, ανανεώνουμε την υπόσχεση ότι θα συνεχίσουμε τις προσπάθειες κάμψης της τουρκικής αδιαλλαξίας. Τις προσπάθειες για διαμόρφωση εκείνων των προϋποθέσεων για την άμεση επανέναρξη των διαπραγματεύσεων με σκοπό τη δικαίωση του χειμαζόμενου από την τουρκική κατοχή, λαού μας. Την υπόσχεση, να παραδώσουμε στη νέα γενιά, τη δυνατότητα να δημιουργήσει το μέλλον της, σε ένα ευρωπαϊκό, σύγχρονο και ισότιμο ανάμεσα στα υπόλοιπα, κράτος.
Ελληνίδες και Ελληνες,
Αυτό είναι, μετουσιωμένο στο σήμερα το χρέος το οποίο αντλούμε μέσα από τα υψηλά πρότυπα αγώνα που μας εμπνέουν οι τιμώμενοι σήμερα ήρωες, αλλά και οι εν ειρήνη τελειωθέντες αγωνιστές της ΕΟΚΑ, Γερίου.
Αυτή είναι η οφειλή μας. Και σε αυτόν μας τον αγώνα, ας πάρουμε κατά τον ποιητή «μια σταγόνα από το αίμα των ηρώων μας και να μπολιάσουμε το δικό μας».
Αιωνία θα είναι η μνήμη των ηρώων μας και Καλή Λευτεριά στην πατρίδα μας.