Εκλεκτοί προσκεκλημένοι, Κυρίες και Κύριοι

Είναι με ιδιαίτερη χαρά που παρευρίσκομαι στο σημερινό διεθνές συνέδριο που διοργανώνεται από το Τμήμα Φυλακών και το Κωνστάντειον Κέντρο Εγκληματολογίας και Δικανικών Επιστημών. Το θέμα του συνεδρίου, καθώς και το ζήτημα του σωφρονιστικού συστήματος είναι ένα πολύπλευρο κοινωνικό ζήτημα που απασχολεί ιδιαίτερα, τα τελευταία χρόνια, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, αλλά και την Πολιτεία και την κοινωνία στο σύνολό της.

Τα ζητήματα των Φυλακών και των προβλημάτων του σωφρονιστικού συστήματος τέθηκαν από την πρώτη στιγμή ψηλά στις προτεραιότητές της παρούσας κυβέρνησης και καθορίστηκαν πολιτικές και δράσεις για αναμόρφωση του. Τα τελευταία χρόνια αναλάβαμε πρωτοβουλίες για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης. Λάβαμε μέτρα για μείωση των δυσμενών συνεπειών της κράτησης, που είναι σταθερά προσανατολισμένα στην προοπτική της επανένταξης των κρατουμένων στην κοινωνία. Επιδιώξαμε, σχεδιάσαμε, υλοποιήσαμε και πετύχαμε, συντονισμένα και μεθοδικά, ριζικές αλλαγές στο σωφρονιστικό μας σύστημα. Σήμερα μπορούμε να μιλάμε για ένα σύγχρονο, ανθρώπινο σωφρονιστικό σύστημα, προσανατολισμένο στην κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων. Ως τέτοιο αναγνωρίζεται από διεθνή και ευρωπαϊκά όργανα που επισκέπτονται την Κύπρο και υποβάλλουν εκθέσεις για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τόπο μας.

Η ανθρωποκεντρική αντιμετώπιση των κρατουμένων αποτέλεσε, από την πρώτη στιγμή της ανάληψης της διακυβέρνησης του τόπου, κύριο άξονα της σωφρονιστικής μας πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό θέσαμε εξαρχής στρατηγικούς στόχους για τη βελτίωση του σωφρονιστικού μας συστήματος, μελετήσαμε επισταμένα τις σύγχρονες αρχές σωφρονιστικής και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κρατουμένων. Θεωρούμε ότι η εφαρμογή των αρχών αυτών αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για το σεβασμό, στην πράξη, των δικαιωμάτων των κρατουμένων, την προσωπική τους ανάπτυξη, τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και βεβαίως για την ομαλή ένταξη τους στην κοινωνία και την αποσόβηση του κινδύνου υποτροπής και επιστροφής στις φυλακές.

Με την ουσιαστική αναβάθμιση των συνθηκών κράτησης, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το σωφρονιστικό σύστημα στη χώρα μας έχει, κατά γενική ομολογία, αναμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, ώστε σήμερα να αναγνωρίζεται ευρέως και να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.

Χαρακτηριστικές είναι οι θετικές κριτικές τις οποίες έχουμε δεχθεί από διεθνείς οργανισμούς (όπως τη CPT και την SPT), από την Επίτροπο Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και άλλους ανεξάρτητους θεσμούς, καθώς και εμπειρογνώμονες ξένων χωρών που επισκέπτονται τις Φυλακές. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την επιμονή και την προσήλωση του Υπουργείου για εγκατάλειψη πεπαλαιωμένων πρακτικών και αναθεώρηση των διαδικασιών που ακολουθούνταν στο παρελθόν σε σχέση με τη μεταχείριση των κρατουμένων.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ασφάλεια αποτέλεσαν βασικούς πυλώνες που αναδιάταξαν το πλαίσιο λειτουργίας του σωφρονιστικού μας συστήματος: Επίδειξη μηδενικής ανοχής σε φαινόμενα κακομεταχείρισης ή έλλειψης σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, διασφάλιση ίσης μεταχείρισης και ευκαιριών χωρίς καμία διάκριση, σε θέματα εκπαίδευσης, ιατρικής περίθαλψης και φροντίδας, άθλησης και δημιουργικής ψυχαγωγίας, εισαγωγή προγραμμάτων απεξάρτησης από εξαρτησιογόνες ουσίες και πρόνοιας για ψυχοσυναισθηματική στήριξη των κρατουμένων, εξατομικευμένη μεταχείριση των κρατουμένων, κατηγοριοποίηση και μεταχείριση των κρατουμένων κατά ομοειδείς κατηγορίες με ιδιαίτερη μέριμνα για το βαθμό ευαλωτότητας τους, λήψη μέτρων ενδυνάμωσης των επαφών των κρατουμένων με τις οικογένειες τους και το εξωτερικό περιβάλλον για να μην αποκόπτονται από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Αυτά ήταν μόνο μερικά από τα μέτρα που λήφθηκαν με σαφή τον προσανατολισμό για ανθρωπιστική μεταχείριση των κρατουμένων και την επανένταξη τους στην κοινωνία.

Θεωρώντας, ότι μέσα από την εκπαίδευση, επιμόρφωση και την επαγγελματική κατάρτιση των κρατουμένων, αυξάνονται οι δυνατότητες εργοδότησης και παραγωγικής επανένταξης τους στην κοινωνία, αποφασίσαμε, τα τελευταία χρόνια, βάσει του στρατηγικού σχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, να παραχωρούμε περισσότερα κίνητρα σε αυτούς που θα παρακολουθούν τα μαθήματα και τα σχετικά προγράμματα. Γι’ αυτό αναθεωρήθηκαν και ενισχύθηκαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Σχολείου των Φυλακών, δίνοντας την ευκαιρία στους κρατούμενους να αποκτήσουν απολυτήριο γυμνασίου και απολυτήριο λυκείου, ν’ αποκτήσουν επαγγελματική κατάρτιση, ακόμα και να φοιτήσουν σε πανεπιστήμιο, ώστε να αξιοποιούν παραγωγικά τον χρόνο παραμονής τους στις φυλακές.

Μετά από συνεννόηση με τον Υπουργό Παιδείας και αφού έγιναν οι απαραίτητες αλλαγές, τόσο στα εκπαιδευτικά προγράμματα των σχολείων όσο και στο διδακτικό προσωπικό, εφαρμόζεται, από το 2015, το Εσπερινό Σχολείο και από το 2016, το Εσπερινό Γυμνάσιο και Λύκειο. Ταυτόχρονα, λειτουργούν προγράμματα που προσφέρουν την δυνατότητα απόκτησης επαγγελματικών πιστοποιήσεων για συγκεκριμένες εκπαιδεύσεις, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν για σκοπούς εξεύρεσης εργασίας. Επιπρόσθετα, λειτουργούν επιμορφωτικά προγράμματα, τα οποία καλύπτουν ευρύ φάσμα τρόπων δημιουργικής ενασχόλησης.

Στόχος μας είναι να αναβαθμίζονται και να εκσυγχρονίζονται διαρκώς τα προγράμματα του Σχολείου των Φυλακών, υπό την εποπτεία των αρμόδιων Υπουργείων, ώστε να είναι ισότιμα και να συμβαδίζουν πλήρως με το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Ως αποτέλεσμα αυξάνεται, κάθε χρόνο, ο αριθμός των κρατουμένων που φοιτά στα σχολεία των Φυλακών. Την προηγούμενη σχολική χρονιά 410 κρατούμενοι παρακολούθησαν τα σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ 12 κρατούμενοι φοίτησαν σε ακαδημαϊκά ιδρύματα. Επίσης, από το 2015 υιοθετήθηκε και λειτουργεί η καινοτομία του καλοκαιρινού σχολείου.

Πετύχαμε, επίσης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας την αναβάθμιση των προσφερόμενων ιατρικών υπηρεσιών στην ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα των ψυχικά ασθενών κρατούμενων σε ειδικά διαμορφωμένη πτέρυγα και με εξειδικευμένο προσωπικό. Σήμερα η ιατρική φροντίδα που παρέχεται στους κρατούμενους– τόσο η πρωτοβάθμια όσο και η εξειδικευμένη – είναι ανάλογη με τις υπηρεσίες που προφέρονται σε κάθε πολίτη της Δημοκρατίας. Οι κρατούμενοι στις Φυλακές έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με όλους τους άλλους πολίτες της Δημοκρατίας και όλοι έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν ίσων ευκαιριών εξειδικευμένης φροντίδας από τις κυβερνητικές Ιατρικές Υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, ως αποτέλεσμα της νομοθεσίας που προωθήθηκε από τα Υπουργεία Υγείας και Δικαιοσύνης, οι καταδικασθέντες χρήστες ουσιών εξάρτησης τυγχάνουν θεραπευτικής υποστήριξης και αντιμετωπίζονται περισσότερο ως πάσχοντες παρά ως εγκληματίες. Έτσι, αντί του εγκλεισμού στις Φυλακές παραπέμπονται σε ανάλογα θεραπευτικά κέντρα εκτός φυλακών, όπως είναι η θεραπευτική κοινότητα της Αγίας Σκέπης, ενώ με τη συνδρομή του Γενικού Εισαγγελέα παραπέμπονται στην κοινότητα και κρατούμενοι από τις Κεντρικές Φυλακές. Παράλληλα, εντός των Φυλακών λειτουργεί από το 2015 το Πρόγραμμα Απεξάρτησης «Δανάη».

Η κυβερνητική πολιτική εκσυγχρονισμού του σωφρονιστικού μας ιδρύματος έχει επιφέρει θετικά αποτελέσματα. Εκσυγχρονίζουμε τις υποδομές και ενισχύουμε τις Φυλακές με προσωπικό κατά τρόπο που εξυπηρετεί τους σωφρονιστικούς μας στόχους. Φροντίζουμε για την επιμόρφωση των δεσμοφυλάκων, οι οποίοι θα έχουν περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης με τη λειτουργία της Σχολής Σωφρονιστικών Υπαλλήλων σε κτίριο που μόλις πρόσφατα ανακαινίστηκε και εγκαινιάστηκε.

Προχωρούμε, παράλληλα, στον εκσυγχρονισμό όλων των παράπλευρων λειτουργιών του σωφρονιστικού συστήματος. Λαμβάνουμε μέτρα για μείωση του υπερπληθυσμού, έχουμε εκσυγχρονίσει το νομοθετικό πλαίσιο εφαρμογής του κατ’ οίκον περιορισμού των φυλακισμένων, ως μέτρου συνέχισης έκτισης της ποινής με ηλεκτρονική παρακολούθηση. Μελετώνται, επίσης, τρόποι ώστε άτομα εναντίον των οποίων εκκρεμούν εντάλματα φυλάκισης, αντί να μεταφέρονται στις φυλακές, να μετατρέπεται το ένταλμα φυλάκισης σε προσφορά κοινοτικής εργασίας. Προγραμματίζουμε, επίσης, παρεμβάσεις και επεξεργαζόμαστε τρόπους μετασωφρονιστικής μέριμνας και στήριξης όσων αποφυλακίζονται προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή ένταξη τους στην κοινωνία και να μειωθούν οι κίνδυνοι υποτροπής.

Εξάλλου, πρέπει να σημειώσω τη μείζονα θεσμική τομή που επιχειρήσαμε που αφορά στο νομοσχέδιο για αναθεώρηση του Νόμου για τις Φυλακές, το οποίο έχει, ήδη, υποβληθεί στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο, καθώς και στους Κανονισμούς που ετοιμάζονται, τηρώντας τις βασικές αρχές του Προγράμματος Διακυβέρνησης. Για πρώτη φορά επιχειρούνται τέτοιας έκτασης και εύρους τομές και αλλαγές στο σωφρονιστικό μας σύστημα που αφορούν στην προστασία της αξιοπρέπειας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των κρατουμένων και στοχεύουν στη βελτίωση και καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους και στην επανένταξη τους στην κοινωνία. Λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τις υποδείξεις της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των αντίστοιχων Επιτροπών κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης και των Ηνωμένων Εθνών, τις αποφάσεις Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων για θέματα σωφρονισμού και πειθαρχικών μέτρων, κατοχυρώνουμε και μέσα από την επιχειρούμενη νομοθετική ρύθμιση τις αλλαγές που αφορούν στην δημιουργία ενός σύγχρονου σωφρονιστικού ιδρύματος, με κύρια του στοιχεία τον ανθρωπισμό, το σεβασμό των δικαιωμάτων κατά την έκτιση των ποινών και την ασφάλεια για τους κρατούμενους και το προσωπικό.

Κυρίες και κύριοι

Αναμφίβολα, όποια στάση ή θέση και αν έχει κάποιος στα θέματα του εγκλεισμού το σωφρονιστικό σύστημα μιας χώρας αποτελεί τμήμα της συνολικής εικόνας μιας κοινωνίας και της προσήλωσης της στις αρχές προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εμείς αφήσαμε πίσω μας την περίοδο της δυσλειτουργίας, των χρόνιων προβληματικών συμπεριφορών εντός των Φυλακών καθώς και των πάγιων αρνητικών εικόνων που συνόδευαν τις Φυλακές , γιατί επιχειρήσαμε τομές που διαμορφώνουν ένα σωφρονιστικό σύστημα αντίστοιχο του πολιτισμού μας και της ανθρωπιάς που διακρίνει τον τόπο μας. Για μας οι Φυλακές δεν είναι ένας χώρος παραμέλησης ή υποβάθμισης δικαιωμάτων αλλά ένας χώρος ασφάλειας, εγγύησης και συνεχούς μέριμνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Κλείνοντας, συγχαίρω το Τμήμα Φυλακών και το Κωνστάντειο Κέντρο Εγκληματολογίας και Δικανικών Επιστημών για την άρτια διοργάνωση του συνεδρίου και για την παρουσία σ’ αυτό τόσο εξαίρετων ομιλητών. Εύχομαι κάθε επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου και θα αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα συμπεράσματά του.