Χαιρετισμός Υπουργού Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως
κ. Ιωνά Νικολάου
στη Δημοσιογραφική Διάσκεψη σε συνεργασία με την Επίτροπο Διοικήσεως
«Οδηγός Πρόληψης κατά των Αυτοκτονιών στις φυλακές»
Αξιότιμη κυρία Επίτροπος Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Αγαπητοί εκπρόσωποι των ΜΜΕ,
Κυρίες και κύριοι,
Με το εγχειρίδιο πρόληψης αυτοκτονιών, το οποίο είναι αποτέλεσμα συνεργασίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και του Γραφείου της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στοχεύουμε στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και διαβίωσης των κρατουμένων, προς αποφυγή δυσμενών εξελίξεων σε ό,τι αφορά τη φυσική και ψυχολογική τους κατάσταση κατά τη διάρκεια κράτησής τους.
Πρόκειται για μια σημαντική πρωτοβουλία, για ένα πολύ σοβαρό θέμα που έχει πλήξει τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τόπο μας και που στο πρόσφατο παρελθόν συγκλόνισε όλους μας και εντάσσεται στο πλαίσιο της στρατηγικής της κυβέρνησης για πρόληψη τέτοιων περιστατικών, που στοχεύει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και διαβίωσης των κρατουμένων προς αποφυγή δυσμενών εξελίξεων σε ό,τι αφορά την φυσική και ψυχολογική τους κατάσταση κατά τη διάρκεια κράτησής τους.
Η δημιουργία του οδηγού πρόληψης έχει σκοπό να συμβάλει στην προστασία των κρατουμένων, τόσο από πλευράς ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού όσο και από πλευράς διεύθυνσης και προσωπικού των φυλακών και κρατητηρίων. Ο οδηγός, δίνει απλές και πρακτικές κατευθυντήριες γραμμές και φροντίζει για την εκπαίδευση όλου του προσωπικού των φυλακών και των χώρων κράτησης, στην αντιμετώπιση περιπτώσεων με τάσεις αυτοκτονίας.
Αναμφίβολα ο εγκλεισμός και ο περιορισμός της ελευθερίας επιβαρύνει τη ψυχολογία των κρατουμένων, οδηγώντας συχνά σε αισθήματα απόγνωσης και φόβου για το μέλλον, όχι μόνο σε ευάλωτα άτομα αλλά ακόμη και σε κρατούμενους που δεν ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.
Για την ελαχιστοποίηση του φαινομένου των αυτοκτονιών και αυτοτραυματισμών παραδίδουμε τον Οδηγό Πρόληψης στον οποίο, εκτός από την στρατηγική πρόληψης, περιλαμβάνονται απλές και πρακτικές κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να έχει υπόψη και να εφαρμόζει το προσωπικό των χώρων αυτών, όπως:
- Το ρίσκο αυτοκτονίας είναι συνήθως ψηλό κατά τα πρώτα στάδια του εγκλεισμού, δηλαδή τις πρώτες 48 ώρες ή λίγες μέρες πριν την εμφάνιση του ενώπιον του δικαστηρίου για επιβολή ποινής
- Παράγοντες όπως το νεαρό της ηλικίας του κρατούμενου, η οικογενειακή και ψυχική του κατάσταση, ιστορικό συναισθηματικών προβλημάτων, ενδέχεται να αυξήσουν το ρίσκο
- Οι νεοεισερχόμενοι πρέπει να υποβάλλονται άμεσα κατά την εισαγωγή τους σε διαδικασία αξιολόγησης με προσωπική συνέντευξη, η οποία καταγράφεται σε ειδικό έντυπο και αξιολογείται από ψυχίατρο εντός 24 ωρών
- Ενδείξεις, συμπεριφορές, ενέργειες ή πληροφορίες που περιέρχονται στην αντίληψη ή στη γνώση του προσωπικού των κρατητηρίων και φυλακών που εγείρουν υποψίες ότι βρίσκεται σε ρίσκο, αναφέρονται άμεσα και καταχωρούνται
- Κάθε απειλή αυτοχειρίας ή αυτοτραυματισμού λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και αναφέρεται αρμοδίως
- Στις περιπτώσεις αυτές το προσωπικό εξασφαλίζει τη συνεχή παρακολούθηση του κρατούμενου ο οποίος δεν πρέπει να αφήνεται μόνος του
- Αποφεύγονται από τα μέλη του προσωπικού συμπεριφορές που μπορεί να επιβαρύνουν την ψυχική υγεία του κρατούμενου
Η αντιμετώπιση του φαινομένου των αυτοκτονιών, προϋποθέτει και την εκπαίδευση όλου του προσωπικού σε ζητήματα που αφορούν τις συνέπειες εγκλεισμού σε ό,τι αφορά την ψυχοσύνθεση και τη συμπεριφορά των κρατουμένων, σε ενδείξεις που εγείρουν υποψίες για τάσεις αυτοκτονίας καθώς και το χειρισμό ευάλωτων ατόμων. Ο χειρισμός των περιστατικών αυτών εντάσσεται στα προγράμματα εκπαίδευσης του προσωπικού των φυλακών και των κρατητηρίων.
Για τον καλύτερο χειρισμό τέτοιων περιπτώσεων είναι σημαντική και η οικοδόμηση και διατήρηση καλών σχέσεων μεταξύ κρατουμένων και προσωπικού τέτοιων χώρων, ενώ η ύπαρξη σεβασμού και εμπιστοσύνης των κρατουμένων με το προσωπικό αποτελεί υπόβαθρο για την παρατήρηση γνωρισμάτων με κίνδυνο αυτοχειρίας, αλλά και για ψυχολογική στήριξη των ευάλωτων ατόμων.
Στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης προσπάθειας πρόληψης αυτοκτονιών είναι αναγκαίο να λαμβάνονται όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα. Ο υπερπληθυσμός, η βία, η έλλειψη δραστηριοτήτων, ο αποκλεισμός από τα οικογενειακά και κοινωνικά δίκτυα, καθώς και οι απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης επιβαρύνουν την ψυχοσύνθεση και ψυχολογία των κρατουμένων.
Αναγνωρίζοντας την κατάσταση που επικρατούσε στις φυλακές προχωρήσαμε στη λήψη μέτρων για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των φυλακισμένων, όπως:
- η επέκταση των ωρών παροχής ζεστού νερού,
- η παραχώρηση ηλεκτρικού ρεύματος για ολόκληρο το 24ωρο,
- η εφαρμογή του ανοικτού επισκεπτηρίου για όλους τους φυλακισμένους,
- η αύξηση του αριθμού των τηλεφωνημάτων και ο χρόνος αυτών
- η αύξηση των επισκέψεων ανάλογα με τις ανάγκες τους,
- η παραχώρηση περισσότερων ευκαιριών ψυχαγωγίας με ποδοσφαιράκια, badminton, επιτραπέζια πετοσφαιριστή,
- το δικαίωμα χρήσης CD και DVD, PlayStation,
- η λειτουργία κεντρικού γυμναστηρίου
- η ετοιμασία ακόμη ενός γυμναστηρίου ώστε να έχουν πρόσβαση όλες οι πτέρυγες των φυλακών, καθώς και
- η λειτουργία του χώρου θεάτρου για θεατρικές παραστάσεις.
Με μεγάλη ικανοποίηση χαιρετίσαμε την διοργανώσει για πρώτη φορά Τουρνουά ποδοσφαίρου εντός των Φυλακών, ένα θετικό βήμα στην κατεύθυνση της ανθρωποκεντρικής αντιμετώπισης των κρατουμένων.
Η κυβέρνηση προωθεί την υλοποίηση διαφόρων μέτρων που έλειπαν από τον χώρο των Κεντρικών Φυλακών και τα οποία στοχεύουν στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης με βάση το στρατηγικό σχέδιο του προγράμματος διακυβέρνησης όπως:
- Τη δημιουργία Κέντρου Υγείας στο χώρο των φυλακών, για τις ιατρικές ανάγκες των φυλακών και την παρακολούθηση κρατουμένων υψηλού ρίσκου ή κινδύνου αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού.
- Την δημιουργία Κλειστού Κέντρου Απεξάρτησης στο χώρο των Φυλακών.
- Την άμεση αξιολόγηση, από ομάδα ψυχιάτρων της ψυχοσωματικής κατάστασης φυλακισμένων, που έχουν ήδη προβεί σε πράξεις αυτοτραυματισμού.
- Την εφαρμογή αυστηρότερων ελέγχων για κρατουμένους που έχουν επιδείξει σημάδια ψυχολογικής κατάπτωσης.
- Την ανακατανομή των φυλακισμένων με βάση το ύψος της ποινής και τον βαθμό επικινδυνότητας.
- Την αποσυμφόρηση των φυλακών με την μεταφορά φυλακισμένων στις χώρες τους ή την απέλαση αλλοδαπών με μικρές ποινές.
- Την μετακίνηση προσώπων που τελούν υπό κράτηση για οικονομικές οφειλές στην ανοικτή φυλακή, για τη δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος.
- Τον καταρτισμό προγράμματος εκπαίδευσης του προσωπικού των φυλακών από την Αστυνομική Ακαδημία, τη ΜΜΑΔ, το Υπ. Υγείας και την Επ. Διοικήσεως, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου.
- Την ενδυνάμωση των μηχανισμών εξωτερικής επιθεώρησης των φυλακών με την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Επιτρόπου Διοικήσεως, ώστε να μπορεί να διενεργεί αιφνιδιαστικούς ελέγχους.
Η φυλακή δεν πρέπει να λειτουργεί ως μηχανισμός έκπτωσης της ανθρώπινης αξίας και εξαθλίωσης του κρατουμένου, αλλά ως μηχανισμός επανένταξης στην κοινωνική λειτουργία. Η Πολιτεία δεν εφηύρε τις φυλακές για να εκδικείται τους παραβάτες, αλλά για να τους σωφρονίζει μέσω της δικαιοσύνης.
Η παρούσα στρατηγική στοχεύει στην προστασία του υπέρτατου αγαθού της ανθρώπινης ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.