Τιμημένοι αγωνιστές και συγγενείς των ηρώων μας,
Ελληνίδες και Έλληνες,
Εξήντα και πλέον χρόνια από την απαρχή του επικού εθνικοαπελευθερωτικού μας Αγώνα, τιμούμε και εφέτος στον ιερό τούτο χώρο, τους ευκλεείς επώνυμους και ανώνυμους συντελεστές του. Με εθνική συγκίνηση αλλά και δέος, συγκεντρωθήκαμε σήμερα στα κατ’ ευφημισμό κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, για να επαναφέρουμε στο προσκήνιο, το μαρτύριο αλλά και τη δόξα της γενιάς του ‘55.
Επιθυμώ καταρχάς, να απονείμω εκ μέρους της πολιτείας, τα εύσημα στο Σύνδεσμο Πολιτικών Κρατουμένων ΕΟΚΑ, το Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα 1955-59 και τους Συνδέσμους Αγωνιστών ΕΟΚΑ για την καθιέρωση της πραγματικά αξιέπαινης, πατριωτικής τους πρωτοβουλίας. Μιας πρωτοβουλίας που μας παρέχει την ευκαιρία, να αντλήσουμε μέσα από το σημερινό μνημόσυνο, διδάγματα πολύτιμα που θα μας ενισχύσουν ηθικά και θα μας καθοδηγήσουν μέσα από το αξιακό τους περιεχόμενο, στις δύσκολες ώρες που διάγει η πατρίδα μας.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Στα κρατητήρια των Κεντρικών Φυλακών και του Κάστρου της Κερύνειας, της Κοκκινοτριμιθιάς και της Πύλας, της Λίμνης, του Πολεμίου, της Αγύρτας, της Περγάμου, του Μάμμαρι και του Πυροϊου, συνεγράφησαν μερικές από τις ενδοξότερες στιγμές του παλλαϊκού τετραετή αγώνα της ΕΟΚΑ.
Απαρχή απετέλεσε η στρατηγική αυταπάτη των Βρετανών, ότι ο ξεσηκωμός των Ελλήνων, θα μπορούσε να πληγεί, με την εφαρμογή μέτρων όπως αυτό της προσωποκράτησης χωρίς δίκη. Από τις 15 Ιουλίου του 1955, με τον Ν. 26/55, ουσιαστικά καταργούν το δικαίωμα habeas corpus, το οποίο, ειρωνικά αποτέλεσε, προ αιώνων πολιτική κατάκτηση των Άγγλων. Από τότε μέχρι και τις 22 Φεβρουαρίου του ‘58, θα βρικολάκιαζαν στην κυπριακή γη, τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα σοβιετικά γκουλάγκ. Τρεις χιλιάδες τριακόσιοι εξήντα ένας (3361) συμπατριώτες μας, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και κοινωνικής τάξης, μεταξύ αυτών και εβδομήντα (70) περίπου ιερωμένοι, βίωσαν τον αναχρονιστικό και κτηνώδη εγκλεισμό τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της αποικιοκρατίας.
Ο στόχος των εξουσιαστών, προφανής. Το απάνθρωπο μέτρο είχε σκοπό να ενσπείρει το φόβο ανάμεσα στους εξεγερμένους και να αποδυναμώσει το επαναστατικό ηθικό εν τη γενέσει του. Αλλά φευ. Κάθε νέο έκτακτο μέτρο, κάθε βάναυση απόπειρα να καταπατηθεί η ελληνική ύπαρξη και αξιοπρέπεια, έφερνε ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Γιγάντωνε το αλυτρωτικό πάθος, σφυρηλατούσε τον αγωνιστικό πόθο και ο πολεμικός παιάνας, ηχούσε κάθε φορά εντονότερα πάνω από το σκλαβωμένο νησί.
Μετά τη σύλληψη και προ του εγκλεισμού στα Κρατητήρια, ο κρατούμενος οδηγείτο για ανάκριση συνήθως, σε ένα από τους αστυνομικούς σταθμούς της Ομορφίτας, στο Σπέσιαλ Μπράντς, στο σταθμό των Πλατρών, στην Αμμόχωστο ή στη Λεύκα. Τα όρια αντοχής του ανθρώπινου πόνου κατά τη διάρκεια του βασανισμού, αναμετρούνταν με την βροντερή απαίτηση αγωνιστικής αξιοπρέπειας. Και όμως, σε εκείνα τα μεσαιωνικά μπουντρούμια, απέναντι σε εκείνες τις ανείπωτες φρικαλεότητες του Μέρλιν, του Μακλόκλαν, του Λήτς, του Γουίλλαρντ, του Σέϋβορυ, του Σουλεϊμάν και του Σιεμεττή, οι ελληνόψυχοι δεσμώτες, κατήγαγαν περήφανες νίκες εναντίον της αποικιοκρατίας και των βάναυσων επινοήσεων της.
Δεν ήταν όμως χωρίς κόστος. Οι πόνοι υπήρξαν αφόρητοι. Από τα σπασμένα κόκκαλα, τις πληγές στα νύχια, το κρανίο και τα γεννητικά όργανα. Με ζώσα τη μνήμη από τις οδύνες των τεχνητών πνιγμών, των ηλεκτροσόκ και των ψυχολογικών επιθέσεων. Σημάδια που, όπως ομολογούν οι ίδιοι οι αγωνιστές, παρέμεναν για δεκαετίες ανεπούλωτα στις ψυχές τους και για κάποιους επηρεάζουν ακόμη και σήμερα την υγεία τους.
Με το πέρας των βασανιστηρίων, ακολουθούσε η μεταγωγή στα κρατητήρια. Προσωρινά, ο πόνος έδινε τη θέση του στην ανακούφιση. Ο Γιάννης Σπανός στο βιβλίο του «EOKA: Έτσι πολεμούν οι Έλληνες» γράφει για τις πρώτες ημέρες του εγκλεισμού: «η αγάπη των συναγωνιστών, η συμπαράσταση, η ενημέρωση, η κατανόηση, απάλυναν τους πόνους της πολυτραυματισμένης ψυχής, διασπούσαν το φράγμα της αγωνίας. Είχες γλυτώσει από την κόλαση των ανακριτηρίων και κείνος ο γλυτωμός άλλαζε τη διάθεση σου».
Σύντομα όμως οι επιδράσεις του εγκλεισμού γίνονταν αισθητές για τους νέους κρατούμενους. Τα τσίγκινα παραπήγματα εκτεθειμένα στις δυσμένειες των καιρικών συνθηκών, οι συνθήκες υγιεινής ανύπαρκτες, περιβεβλημένοι από νεκρές ζώνες συρματοπλεγμάτων και υπό το άγρυπνο βλέμμα των ένοπλων φρουρών, οι συνθήκες διαβίωσης δεν μπορούν εύκολα να περιγραφούν με λόγια.
Με την πάροδο των πρώτων ημερών και την προσαρμογή του κρατουμένου στο πρόγραμμα, ξεκινούσε η καταρράκωση του ψυχισμού. Από τη σιδερόφραχτη πύλη και εντεύθεν, ήσουν απλά ένας αριθμός. Ένας αριθμός που μπορεί να διαγραφεί από τον κατάλογο, χωρίς οποιαδήποτε αιτιολογία, με την πιο συνοπτική διαδικασία. Ο μόνιμος φόβος των ερευνών, μιας νέας τυχόν ανάκρισης και η πιθανότητα να σε οδηγήσουν στο μπουντρούμι της απομόνωσης, επισκίαζε την ανθρώπινη υπόσταση. Από την άλλη, η αβεβαιότητα για το αύριο. Η ανησυχία για τη ζωή που άφηνες πίσω σου, τη σύζυγο, την αγαπημένη, τα παιδιά και τους γονείς, η νοσταλγία της παλιάς σου ζωής, στην οποία δεν ήξερες πότε και εάν θα επιστρέψεις ξανά.
Σε αυτά τα κολαστήρια ψυχών, η πίστη στο σωτήρα Χριστό και η δεδομένη αλλά αόρατη παρουσία της ΕΟΚΑ, γείωναν το ψυχολογικό άχθος της αυτοκρατορικής βαναυσότητας. Αυτές οι δυνάμεις, στήριζαν τη σταδιακή επαναφορά της ταυτότητας του ατόμου, ανθρώπινης και αγωνιστικής. Η πίστη στο Θεό και στον Αγώνα, σε επανέφεραν σε πορεία σταδιακής λύτρωσης και εξανθρωπισμού.
Η συμμετοχή στις ομάδες που σχηματίζονταν υπό την διεύθυνση του Συμβουλίου των Κρατητηρίων, επαναπροσδιόριζε το νόημα της αβάστακτης καθημερινότητας και διατηρούσε τους συνεκτικούς δεσμούς του κρατούμενου με την Οργάνωση. Υπό την προσωπική καθοδήγηση του Αρχηγού Διγενή, τα Κρατητήρια της αποικιοκρατίας, μετατρέπονταν σε κυψέλες, μυστικής αλλά πλήρους ενεργοποίησης των κρατουμένων. Με τη διαφώτιση, την παρακολούθηση των κινήσεων των βρετανών, τις εκδηλώσεις και τη μαχητική δράση, τα παλικάρια της ΕΟΚΑ επανακτούσαν το αγωνιστικό τους φρόνημα και το όνειρο της απόδρασης φλόγιζε τις ψυχές τους.
Η Ελληνική εφευρετικότητα, η ακλόνητη θέληση, το απαράμιλλο θάρρος και δεκαέξι αγωνιστές, δείχνουν το δρόμο στις 23 Σεπτεμβρίου του ’55 αποδρώντας από το Κάστρο της Κερύνειας. Λίγους μήνες αργότερα, με την προσωπική έγκριση του Διγενή, πέντε κρατούμενοι, προετοιμάζουν και στις 16 Ιανουαρίου του ΄56, με τη συνδρομή των συγκρατουμένων τους, εκτελούν με επιτυχία το σχέδιο απόδρασης από χώρους των Κρατητηρίων που περιδιαβάσαμε σήμερα.
Στους ίδιους χώρους, ο «ανθός της κυπριακής νεότητος», δίνει ανήμερα της Μεγάλης Πέμπτης του ’58 τα δείγματα της άφταστης ηθικής του αντίστασης. Με διαταγή της ηγεσίας της Οργάνωσης, οι κρατούμενοι της Κοκκινοτριμιθιάς θέτουν σε εφαρμογή το σχέδιο της προγραμματισμένης, μαζικής εξέγερσης. Στις φλόγες αυτής της εξέγερσης, μαζί με τις εγκαταστάσεις, καίγεται ο μύθος του απρόσβλητου στρατοκρατικού καθεστώτος και διατυμπανίζεται ξανά ο ιστορικός πόθος της γενιάς του ΄55, να ζήσει λεύτερη ή να πεθάνει.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Μνημονεύουμε σήμερα, τους δεκατρείς μάρτυρες της κυπριακής ελευθερίας που υπέκυψαν στους θαλάμους των βρετανικών βασανιστηρίων. Κλείνουμε ευλαβικά το γόνυ στο δράμα και τους αγώνες των πολιτικών κρατουμένων της περιόδου 1955-59. Σε όσους άφησαν στα κράσπεδα των μαχών, το άλικο αίμα τους, σπονδή στο βωμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της ελευθερίας της πατρίδας μας. Στους εν ειρήνη τελειωθέντες αγωνιστές που εξετέλεσαν κατά το πρόσταγμα του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, το προαιώνιο χρέος προς την πατρίδα. Που όπως εκείνος, απέναντι σε εχθρούς ποιοτικά και αριθμητικά υπέρτερους, δεν δείλιασαν και δεν κρύφτηκαν. Στάθηκαν στην πρώτη γραμμή, αποδεικνύοντας ότι ο αγώνας για ελευθερία υπήρξε πάντοτε, απ’ τα κόκκαλα βγαλμένος των Ελλήνων τα ιερά.
Έλληνες και Ελληνίδες
Οι θυσίες και οι αγώνες της γενιάς του ‘55, παραμένουν σήμερα εκκωφαντικά αδικαίωτες. Ο λαός μας εξακολουθεί να βιώνει σήμερα, τις τραγικές συνέπειες της εισβολής και για 42 σχεδόν χρόνια, τις παρενέργειες του μιάσματος της κατοχής. Στο χωριό του Αυξεντίου, σεργιανίζει σήμερα ο Τούρκος στρατιώτης και στο κρησφύγετο του Μάτση, ανεμίζει η τούρκικη σημαία. Ο Πενταδάκτυλος είναι τώρα μια οροσειρά πίκρας και καημού. Η θάλασσα της Κερύνειας μας, ένα πέλαγος οδύνης και οι ακρογιαλιές της Αμμοχώστου έχουν τώρα την πένθιμη σιωπή των κοιμητηρίων.
Υπό το βάρος που δημιουργεί η επαίσχυντη παρουσία χιλιάδων τουρκικών στρατευμάτων στα καθαγιασμένα χώματα της πατρίδας μας, ας σταθούμε λοιπόν με περίσκεψη και ας προσμετρήσουμε τις ιστορικές μας ευθύνες. Ας αναλογιστούμε, πώς και πόσο σύντομα περάσαμε, από τη δροσερή πνοή των ιδανικών της γενιάς της ΕΟΚΑ, στις απαξίες και την κενότητα του σήμερα.
Πώς και πόσο σύντομα εγκαταλείψαμε το γλαύκο πνεύμα της ελληνορθοδοξίας, στο όνομα της στείρας και εν πολλοίς κάλπικης ξενομανίας. Να αναλογιστούμε γιατί τα παιδιά μας, αντί να διδάσκονται και να έχουν ως πρότυπα ζωής, τον Αυξεντίου, τον Μάτση και τον Παλληκαρίδη, μεγαλώνουν με ιδανικά μιας χρήσης.
Ας αναλογιστούμε πως, πίσω από την οικονομική κρίση που έπληξε το τόπο μας, πίσω από κάθε υπόθεση χρηματισμού, κατάχρησης εξουσίας και διαφθοράς, δεν ευθύνεται κανένα ξένο κράτος, καμία αδιόρατη μοίρα, παρά μόνο η δική μας πνευματική μας χρεοκοπία. Η ατομική και συλλογική μας, άνευ όρων παράδοση, στην απληστία και στον εύκολο πλουτισμό. Η δική μας προδοσία απέναντι στον αδύναμο συμπολίτη μας, στη γενιά των παιδιών μας και στην πατρίδα μας.
Φίλες και Φίλοι,
Πρώτιστη επιδίωξη στα πλαίσια του επαναπροσδιορισμού των συλλογικών μας οραματισμών, αποτελεί όπως επιβάλλεται, η κορύφωση των προσπαθειών επίλυσης του πολιτικού μας προβλήματος. Μιας λύσης, που θα επανορθώνει στο μέγιστο δυνατό βαθμό, την εδαφική και συνταγματική διάρρηξη που προκάλεσε από το 1974 και συντηρεί στο νησί με την βία των όπλων, η τουρκική εξωτερική πολιτική.
Ενώπιον ενός ακροατηρίου που απαρτίζεται από προσωπικότητες του δικού σας βεληνεκούς, από αγωνιστές που έχουν αποδείξει μέσα από την προσφορά, την αγάπη τους και την ανησυχία του για το μέλλον της πατρίδας, δεν θα αναλωθώ σε ευχολόγια, περιγραφικότητες και υποσχέσεις. Εκείνο για το οποίο μπορώ να σας διαβεβαιώσω, είναι για την αμετάθετη επιδίωξη του Προέδρου Αναστασιάδη, η συμφωνία που θα προκύψει, να είναι αφενός λειτουργήσιμη από την πρώτη ημέρα, και αφετέρου να εναρμονίζεται με τις πάγιες και δίκαιες επιδιώξεις της πλευράς μας.
Την απαλλαγή δηλαδή από τη τουρκική κατοχή, τη διασφάλιση της απόλαυσης των βασικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Να ανταποκρίνεται ουσιαστικά στο δίκαιο και στις προσδοκίες της πλευράς μας, ώστε να μπορεί να γίνει αποδεκτή από τη μεγαλύτερη δυνατή πλειοψηφία του λαού μας. Ως γνωστό, η Ιστορία, δεν επιβραβεύει την αδράνεια και οι επόμενες γενιές, μιας τυχόν διχοτομημένης νήσου, δεν θα μας συγχωρέσουν την τουρκοποίηση, των σήμερα κατεχόμενων εδαφών της πατρίδας μας.
Φίλες και Φίλοι,
Απαραίτητη προϋπόθεση σε αυτή την προσπάθεια, αποτελεί, η διαφύλαξη της πολιτικής ενότητας και κοινωνικής συσπείρωσης του λαού μας. Αναγνωρίζοντας τα εγκληματικά λάθη του παρελθόντος, βιώνοντας επί δεκαετίες τις ολέθριες συνέπειες της διάσπασης, έχουμε την ιστορική υποχρέωση να πορευτούμε, αδιαίρετοι και μονιασμένοι. Όποιες και εάν είναι οι διαφορές μας, μας ενώνει κάτι βαθύτερο. Όποιες και εάν είναι οι αντιρρήσεις μας, μας ενώνει κάτι ιερότερο. Η ιστορική και ηθική μας υποχρέωση, να τιμήσουμε, όχι στα λόγια, αλλά στην πράξη, τους αγώνες και τις θυσίες των ηρώων μας.
Αυτό είναι το δίδαγμα το οποίο αντλούμε από την προσφορά και τις θυσίες των παλικαριών της γενιάς του ’55. Να μην επιτρέψουμε ποτέ να υποσταλεί το λάβαρο του αγώνα μας, η θέληση και αποφασιστικότητά μας για επανένωση της πατρίδας μας. Αυτή είναι η ιστορική μας ευθύνη, έναντι στις απελθούσες και κυρίως στις επερχόμενες γενεές των Ελλήνων της Κύπρου. Γενεές, την επιβίωση των οποίων στο τόπο των προγόνων τους, οφείλουμε και μπορούμε να διασφαλίσουμε.
Αιωνία θα είναι η μνήμη των ηρώων μας και καλή λευτεριά στην πατρίδα μας.
ΙΩΝΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης