Κατακλυσμένοι με αισθήματα ευλάβειας και εθνικής υπερηφάνειας, τελούμε και εφέτος το εθνικό και θρησκευτικό μνημόσυνο, ενός εκ των σπουδαιότερων μορφών του Εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα. Του αδικοχαμένου Τομεάρχη Γιαννάκη Στεφανίδη, ο οποίος με τη προσφορά του συνέβαλε τα μέγιστα στην ευόδωση του μεγάλου μας Αγώνα.
Ενός Αγώνα, ο οποίος δεν αποτελεί απλά ένα από τα συγκλονιστικότερα κεφάλαια της ιστορίας του Κυπριακού Ελληνισμού. Επιτρέψετε μου προσωπικά να θεωρώ, ότι οι λαμπερές του εκφάνσεις, συνιστούν ορόσημο ακόμα και σε αυτή, τη μεγαλειώδη ιστορική διαδρομή του Γένους των Ελλήνων. Και αυτή ακριβώς την πολύτιμη αξιακή παρακαταθήκη, οφείλουμε με εκδηλώσεις όπως την σημερινή, να διασώσουμε και να διαδώσουμε. Απονέμουμε γι’ αυτό τα εύσημα, στην προσφιλή οικογένεια Στεφανίδη, στην Ένωση Αγωνιστών Αμμοχώστου και στο Σύνδεσμο Αλληλεγγύης Αγωνιστών Κύπρου 55-59 για την καθιέρωση της πραγματικά αξιέπαινης πατριωτικής τους προσπάθειας.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Η θύμηση σήμερα στρέφεται πίσω, στα χρόνια της λεβεντιάς και του ηρωισμού. Στρέφεται πίσω στη γενιά της ΕΟΚΑ. Εύνοια μοίρας αγαθής, προνόμιο μέγα, για όσους έζησαν την εποχή του απελευθερωτικού μας αγώνα. Για όσους αισθάνθηκαν την 1η Απριλίου του ‘55, τον κόσμο του ονείρου και του παραμυθιού να ζωντανεύει. Για όσους ψάχνοντας για την Λευτεριά, συμπορεύτηκαν με τον Αρχηγό Διγενή σε ανηφοριές και μονοπάτια, σε βουνά και ρεματιές.
Πρώτη απ’όλους ανταποκρίθηκε στο εθνικό προσκλητήριο, στο νέο ««Ίτε παίδες Ελλήνων…», η κυπριακή νεολαία. Οι υπέροχοι νέοι και νέες που δεν ναρκώθηκαν από το βόλεμα. Που δεν έμαθαν ύμνους ξένους και δεν συμβιβάστηκαν στη θέα καμιάς άλλης σημαίας, παρά μόνο της γαλανόλευκης.
Ένας από αυτούς του νέους, υπήρξε και ο Γιαννάκης Στεφανίδης. Πρωτότοκο παιδί του Ανδρέα και της Ευγενίας Στεφανίδη, αντικρίζει το πρώτο φως της ζωής το 1939, στο κατεχόμενο σήμερα χωριό της Καρπασίας, Κώμη Κεπήρ. Αδέρφια του ο Μιχαλάκης, η Αγγελική, ο Σωτήρης και η Αθανασία. Μετά τη τρίτη τάξη, η οικογένεια του μεταβαίνει στην Λευκωσία, αφού στα χνάρια της οικογενειακής παράδοσης, ο πατέρας του ακολουθεί το δρόμο της ιεροσύνης.
Ο Γιαννάκης συνεχίζει την εκπαίδευση του στο δημοτικό σχολείο του Αγίου Κασσιανού, στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και στη συνέχεια στη Σχολή Σαμουήλ. Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα βυζαντινής μουσικής με δάσκαλο, τον άρχων πρωτοψάλτη της Κύπρου, Θεόδουλο Καλλίνικο. Μεγαλωμένος σε ατμόσφαιρά βαθιάς χριστιανική ευσέβειας και ελληνικής αρετής, ο Στεφανίδης κλείνει από ενωρίς στην καρδιά του, την αγάπη για το Χριστό και την πατρίδα.
Ήδη, η προπαρασκευή του Αγώνα δίνει υπόσταση στο πόθο του ήρωα για Ένωση με την Ελλάδα και η φλόγα της απελευθέρωσης οδηγεί τα βήματα του στους κόλπους της Οργάνωσης. Με τον Μιχαήλ Γιωργάλλα, δίνουν από τους πρώτους τον όρκο της τιμής και πυκνώνουν τις γραμμές των αγωνιστών της ελευθερίας.
Ανακαλούμε σήμερα στη μνήμη μας τον Στεφανίδη, αρχικά ως επίλεκτο στέλεχος της Άλκιμης Νεολαίας, να συντονίζει τις αντιαποικιακές δράσεις των συνομήλικων του στην επαρχία Λευκωσίας. Τον ανακαλούμε ταυτόχρονα, στο πλευρό του Γίγαντα της ΕΟΚΑ και δεξιοτέχνη στη κατασκευή εκρηκτικών μηχανισμών, Στυλιανού Λένα, να μαθητεύει την τέχνη του αντάρτικου και να προετοιμάζεται για ανάληψη πολεμικής δράσης.
Η πολιτική του ταυτότητα φέρει το όνομα Νίκος Ρώσσος ενώ στη συνέχεια θα αποκτήσει τα προσωνύμια Πλίνιος, Φαέθων, Κ.14, Αινείας και Ανδρέας. Τέτοια υπήρξε η μυστικότητα με την οποία εκινείτο ο Στεφανίδης, που το περιστατικό που αφηγείται ο Γιάννης Σπανός στο βιβλίο του, δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης. Όντας καταζητούμενος, ο Στεφανίδης εφιλοξενείτο συχνά στο εργοστάσιο σοκολατοποιίας «ΣΕ-ΤΕ» από τον συναγωνιστή του και υπάλληλο της αγγλικής εταιρείας, Παντελή Κούρο. Με θυμηδία θυμόμαστε τον τιμώμενο ήρωα, κατά τη διάρκεια ξαφνικής επίσκεψης του Κυβερνήτη Χάρντιγκ στο εργοστάσιο, να μεταμφιέζεται φορώντας στολή εργάτη και να συστήνεται πραγματοποιώντας ακόμα και χειραψία με τον υψηλό και απρόσκλητο επισκέπτη.
Λίγους μήνες μετά την απαρχή του Αγώνα και σε συνεργασία με την ομάδα Γερίου, ο Γιαννάκης μετατρέπει το σπίτι του σε χώρο συγκέντρωσης οπλισμού, φιλοξενίας και ορμητήριο ανταρτών. Τον Αύγουστο του 1956, μαζί με τον Παναγιώτη Κοτζιά, Σπύρο Κυριάκου και Κυριάκο Κολοκάση, προετοιμάζουν την απελευθέρωση των θανατοποινιτών Κουτσόφτα, Μαυρομμάτη και Παναγίδη, οι οποίοι θα μεταφέρονταν στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Παρά τον άρτιο σχεδιασμό, η επιχείρηση εν τέλει δεν εκτελείται, καθότι οι άγγλοι ματαιώνουν τη μεταφορά των τριών ηρώων.
Λίγες ημέρες αργότερα, ο φλογερός πατριώτης, συνδράμει στη κατάστρωση του σχεδίου απελευθέρωσης του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη και πάλι από το Γενικό Νοσοκομείο. Η προσπάθεια αυτή τη φορά στέφεται με επιτυχία, αλλά καθίσταται πύρρειος. Η ΕΟΚΑ χάνει στη μάχη που ακολουθεί, τα πρωτοπαλλίκαρα Γερίου Κυριάκο Κολοκάση και Ιωνά Νικολάου, ενώ ο Σπύρος Κυριάκου τραυματίζεται.
Η θυσία τους όμως δεν μένει ούτε αδικαίωτη, ούτε ατιμώρητη. Η ΕΟΚΑ διατάζει αντίποινα και ο Στεφανίδης μαζί με τον Ανδρέα Λαγό, ετοιμάζουν τις βόμβες που τοποθετούνται στο Κυβερνητικό Τυπογραφείο και έχουν ως στόχο την διατήρηση του επαναστατικού φρονήματος μετά απώλεια του Ιωνά και Κολοκάση.
Παρακολουθούμε στη συνέχεια τον ήρωα, να κατασκευάζει στο σπίτι του Γιάγκου Παπακυριάκου, εκρηκτικούς μηχανισμούς με σκοπό τη ναρκοθέτηση του δίαυλου στο αεροδρόμιο της Τύμπου. Αεροδρόμιο που μετά το ξέσπασμα της κρίσης στο Σουέζ, χρησιμοποιείτο τακτικά από τις βρετανικές δυνάμεις για την υποστήριξη των εκεί επιχειρήσεων. Στην αποστολή, εκτός από τον Γιαννάκη, λαμβάνουν μέρος, ο Ιάκωβος Πελετιές, ο Ανδρέας Λαγός και δύο κάτοικοι της περιοχής. Το εγχείρημα ολοκληρώνεται με απόλυτη επιτυχία και μια χούφτα αμούστακων, πλην θαρραλέων χωριατόπαιδων, πλήττουν ακόμα μια φορά το κύρος της πάλαι πότε βρετανικής αυτοκρατορίας.
Τον Ιανουάριο του 1957 και αφού έχει μεσολαβήσει η σύλληψη του Ανδρέα Τσιάρτα, αρχηγός Διγενής, αναγνωρίζοντας τα πολεμικά χαρίσματα του Γιαννάκη, του αναθέτει την ευθύνη του τομέα Λευκωσίας, μετά τη σύλληψη του Τσιάρτα, ενός σπουδαίου αγωνιστή και μεγάλου ανθρώπου, ο οποίος μας άφησε φτωχότερους πριν από λίγες ημέρες και του οποίου τελείται σήμερα το εννιαήμερο μνημόσυνο του.
Θέση καίριας ευθύνης, την οποία ο δεκαοκτάχρονος τότε ήρωας, θα διατηρήσει μέχρι το Μάιο του ’58 παραδίδοντας την στον δραπετεύσαντα Πολύκαρπο Γιωρκάτζη. Η εμπιστοσύνη όμως της ηγεσίας προς το πρόσωπο του, δεν σταματά εκεί. Ο πολλά υποσχόμενος νέος, αναλαμβάνει μαζί με τον Σωτήρη Γιαννάκη τον Μάιο του 58, την εκπόνηση σχεδίου απόκρουσης των τουρκικών επιθέσεων στις ελληνικές συνοικίες της Λευκωσίας. Λίγους μήνες αργότερα, ήρθε η σειρά των αγωνιστών της Λάρνακας να γνωρίσουν την υπερμεγέθη για τα δεδομένα της ηλικίας του, προσωπικότητα του ήρωα, καθότι μετατίθεται με σκοπό την αναδιοργάνωση του εκεί τομέα.
Τον Νοέμβριο του 1958 διατάσσεται να επιστρέψει στη Λευκωσία και παρά το γεγονός ότι η διαταγή του προξενεί αμφιβολία, εν τέλει υπακούει. Η επιστροφή του συμπίπτει χρονικά με την κήρυξη εκεχειρίας και την παύση του ένοπλου αγώνα. Οι συνομιλίες Ζυρίχης – Λονδίνου βρίσκονται καθοδόν, ενώ η Αθήνα υποδέχεται με τιμές ήρωα τον Αρχηγό Διγενή.
Τα όπλα παύουν να κροταλίζουν και οι αγωνιστές αφήνουν τα κρησφύγετα και κατεβαίνουν θριαμβευτικά στις πόλεις. Στη συνάθροιση τους στον ιερό ναό της Παναγίας Φανερωμένης, η απουσία του Φαέθων είναι έκδηλη.
Πολλοί δεν ήξεραν. Ορισμένοι ήθελαν να κρύψουν για πάντα το φρικτό μυστικό. Η τύχη του αγνοείται και ο Γολγοθάς του παπά Ανδρέα Στεφανίδη για διαλεύκανση και δικαίωση, μόλις έχει αρχίσει. Σταδιακά το μαντάτο μαθεύτηκε: «Ο Γιαννάκης είναι νεκρός». «Ο Γιαννάκης δολοφονήθηκε».
Τόσο ο Διγενής όσο και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ενημερώνονται ότι ο φλογερός πατριώτης δολοφονήθηκε από συναγωνιστές του. Ενημερώνονται επίσης για τις δύο προηγούμενες απόπειρες δολοφονίας του, με δηλητήριο. Ο Αντώνης Γεωργιάδης και στη συνέχεια ο Ρένος Λυσσιώτης διατάσσονται από τον Αρχηγό, να ερευνήσουν το μυστήριο και να φροντίσουν να επιστραφεί η σωρός του άτυχου νέου στην οικογένεια του.
Η εντολή δεν αφήνει περιθώρια ούτε καθυστέρησης, μήτε ραστώνης. Ο Γρίβας παρουσιάζεται στο γράμμα του αυστηρός και αποφασισμένος. Η σωρός πρέπει να βρεθεί. Ο μάρτυρας Στεφανίδης πρέπει να ταφεί με τιμές ήρωα. Όπως του άρμοζε, διπλά θα έλεγα, για τον ύπουλο θάνατο που κάποιοι του επεφύλαξαν.
Ο Λυσσιώτης αποδύεται στο δύσκολο και επικίνδυνο για τον ίδιο έργο, να ξετυλίξει το μίτο της συνομωσίας και να εντοπίσει όσους πιθανόν να γνώριζαν. Αρνήσεις, υπεκφυγές και υποκρισία. Όπως θα αναφέρει στη συνέχεια ο Λυσσιώτης, «Προσπάθησαν οι ανόητοι, να κρύψουν τον ήλιο. Να σβήσουν το φως. Και για λίγο καιρό, νόμισαν πως τα κατάφεραν».
Όμως η αγάπη των συντρόφων και συναγωνιστών του αδικοχαμένου νέου, συντηρεί το θέμα στην επικαιρότητα. Η υπόθεση λαμβάνει παλλαϊκές διαστάσεις. Η επιμονή και οι προσπάθειες του Ρένου Λυσσιώτη και ενδεχόμενα οι Ερινύες των δολοφόνων του, κάμπτουν τελικά τις αντιστάσεις. Η συμφωνία για επιστροφή της σωρού του, επιτυγχάνεται αλλά υπό τους εκβιαστικούς όρους.
Η κηδεία του ήρωα τελικά λαμβάνει χώρα στις 26 Ιουνίου του 1959, στο Κοιμητήριο Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, με τη σωρό του να καταλείπεται στο χώρο, ως προέβλεπε η συμφωνία, λίγη ώρα πριν από τη τέλεση της. Με τη λήψη της σωρού, κάποιοι ξεπλένουν το πρόσωπο του 20χρονου Γιαννάκη με ροδόσταγμα και το άψυχο κορμί του, τοποθετείται από το κασόνι με τα χώματα, στο φέρετρο για τη τέλεση του μυστηρίου. Η ατμόσφαιρα όπως αναμένετο, υπήρξε εξαιρετικά φορτισμένη. Οι θύμησες τρυπώντας τη σιωπή, έδιδαν τόπο στους λυγμούς, άλλοτε σε μακαρισμούς και άλλοτε σε ανάθεμα για τους δολοφόνους του ήρωα. Αυτούς τους ιδιοτελείς, τους ανθρώπους του δόλου και της πλεκτάνης. Τους μικράνθρωπους της πονηριάς και της συκοφαντίας.
Πολυάριθμοι εκτιμητές του έργου του, αμέτρητοι συναγωνιστές του και πλήθος κόσμου κατευοδώνει τον ελληνόψυχο αγωνιστή, στο ύστατο του ταξίδι. Στο ταξίδι για το Πάνθεον των Ελλήνων Ηρώων στο οποίο δικαιωματικά τον κατατάσσει η Ιστορία, κρίνοντας το παροιμιώδες θάρρος και το απαράμιλλο ελληνοχριστιανικό του ήθος.
Ο αγώνας όμως της οικογένειας Στεφανίδη, δεν σταματά με την κηδεία. Αγώνας όχι για εκδίκηση, αλλά για δικαίωση,. Ο σεμνός ιερέας, ο τραγικός Παπάνδρεας πρωτοστατεί στη προσπάθεια αποκατάστασης της αλήθειας γύρω από τις συνθήκες δολοφονίας του Γιαννάκη. Με όλα τα μέσα της ψυχής του. Τον μνημονεύουμε επίσης σήμερα και τον τιμούμε με ευλάβεια. Για την προσήλωση του στη χριστιανική πίστη, στα ιδεώδη της πατρίδας, αλλά και για τις άοκνες του προσπάθειες να λάμψει η αλήθεια που ευτυχώς δικαιώθηκε.
Στίγμα στον ένδοξο εθνικοαπελευθερωτικό μας αγώνα, η δολοφονία του Γιαννάκη Στεφανίδη, θα αποτελέσει προμήνυμα για τη τρικυμιώδη καμπή στην οποία εισέρχεται η νεοσύστατη τότε δημοκρατία μας. Μέσα σε λίγα χρόνια τα εμφιλοχωρούντα ζιζάνια της διχόνοιας οδηγούν τη πατρίδα μας στο φανατισμό και τη πόλωση. Η εκδήλωση της βάρβαρης τουρκικής εισβολής, το καλοκαίρι του 74, αποτελεί αναπόφευκτη κατάληξη.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Η Κύπρος των τελευταίων χρόνων, δεν είναι αυτή που οραματιστήκαμε. Δεν είναι αυτή για την οποία η γενιά του 55-59 θυσίασε τα εκλεκτότερα παλικάρια της. Οι θυσίες και αγώνες των ηρώων μας κατά των Τούρκων το ’74, παραμένουν ακόμα εκκωφαντικά αδικαίωτοι. Το δράμα των συγγενών των αγνοουμένων εξακολουθεί να συνεχίζεται. Πολλοί πρόσφυγες συμπατριώτες μας, δοκιμάζονται ακόμα στους συνοικισμούς και στην βιοπάλη.
Βιοπάλη η οποία έγινε σήμερα, περισσότερο έντονη και για περισσότερους αδερφούς συμπολίτες μας. Δυστυχώς, τα αίτια που οδήγησαν την πατρίδα μας στη κρίση, δεν υπήρξαν κατεξοχήν οικονομικά. Οφείλουμε δυστυχώς να συνειδητοποιήσουμε ότι, πίσω από την κατάρρευση της οικονομίας μας, κρύβεται η ηθική και πνευματική μας χρεοκοπία.
Στο όνομα της δήθεν προόδου και σύγχρονου τρόπου ζωής, παρείσφρησε η ιδιοτέλεια και το συμφέρον. Η επιδίωξη του ακοπίαστου και γρήγορου πλουτισμού, μας αλλοτρίωσε και μας απαξίωσε. Μας αλλοτρίωσε από τις οικουμενικές αξίες που πρώτοι οι έλληνες ανέδειξαν και μετέδωσαν. Από τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη της φυλής μας που γαλούχησαν τον Γιαννάκη Στεφανίδη και τη γενιά της ΕΟΚΑ. Από αυτά τα ιδανικά που μας χάριζαν πάντοτε, τις ενδοξότερες στιγμές του εθνικού μας βίου. Την αναβίωση αυτού του κώδικα ηθικής, επιδιώκουμε σήμερα.
Σήμερα που με περίσκεψη απέναντι στην κρισιμότητα των στιγμών, οφείλουμε να προσμετρούμε τις δικές μας ευθύνες. Την ευθύνη για συνέχιση των προσπαθειών μας για επανένωση της πατρίδας μας. Ευθύνη που θα δώσει τέλος στη τουρκοποίηση των κατεχομένων εδαφών μας. Που θα ανακόψει την ροή των εποίκων, θα απαλλάξει την πατρίδα μας από τα κατοχικά στρατεύματα και θα δημιουργήσει συνθήκες ενότητας και συνδημιουργίας για το σύνολο του κυπριακού λαού. Που θα επιτρέψει και θα διασφαλίσει την επιβίωση του κυπριακού ελληνισμού στο τόπο των προγόνων του.
Ας μην ξεγελιώμαστε από τη κατ’ ευφημισμό νηνεμία. Η μη λύση του Κυπριακού, ούτε είναι και ούτε και μπορεί να αποτελέσει λύση για την πλευρά μας. Η παγίωση των τετελεσμένων, μας οδηγεί, ολοένα και πιο κοντά στην dejure διχοτόμηση της πατρίδας μας και στη συνεπακόλουθη μεταβίβαση των κατεχομένων εστιών μας στην Τουρκία. Μια Τουρκία η οποία, όπως απέδειξε πρόσφατα δεδομένων των χρόνιων εσωτερικών της προβλημάτων, δεν θα διστάσει να εξαγάγει την κρίση στη Κύπρο και στο Αιγαίο.
Η διασφάλιση θεμελιακών αρχών, όπως η μία κυριαρχία, η μία ιθαγένεια και η μία διεθνής προσωπικότητα που περιλαμβάνονται στο προσχέδιο του Κοινού Ανακοινωθέντος, δεν αποτελούν υπαναχώρηση. Η διασφάλιση της εφαρμογής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το σύνολο των Κυπρίων, όπως και η εφαρμογή του ευρωπαϊκού κεκτημένου που περιλαμβάνεται στο προσχέδιο, κάθε άλλο παρά απειλούν τα καλώς νοούμενα συμφέροντα της πλευράς μας.
Αυτές οι αρχές και αξίες, αποτελούν για την πλευρά μας αδιαπραγμάτευτο κεκτημένο δικαίου και θα συνεχίσουν να αποτελούν αμετάβλητο φάρο διαπραγματευτικού προσανατολισμού, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Ως κυβέρνηση, διατρανώνουμε με πάσα σαφήνεια και σε κάθε κατεύθυνση, ότι αυτή μας η αγωνία και αυτός μας ο αγώνας, δεν εξυπακούει ούτε μερική, ούτε γενική αβαρία.
Σε αυτή μας την προσπάθεια, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να αδικήσουμε και να προδώσουμε όσους θυσιάστηκαν διαχρονικά για την ελευθερία του Ελληνισμού και της ιδιαίτερής μας πατρίδας. Αυτό είναι το ιστορικό μας χρέος, έναντι στις απελθούσες και επερχόμενες γενεές των Ελλήνων της Κύπρου. Και σε αυτή μας την οφειλή, ας έχουμε αείποτε φάρο αγωνιστικότητας και έμπνευσης, τη ζωή και το παράδειγμα, που μας καταλείπει ο Γιαννάκης Στεφανίδης.
Αιωνία σου η μνήμη, αθάνατε νεκρέ, ΕΛΛΗΝΑ ΗΡΩΑ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ.
Φωτογραφίες από το μνημόσυνο