Είναι με ιδιαίτερη χαρά που αποδέχθηκα την πρόσκληση σας να χαιρετήσω, την πρωτοβουλία του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και των Κυπρίων δικαστών στο ΔΕΕ, με την οποία καθιερώνεται η παραχώρηση σειράς ενημερωτικών διαλέξεων και προσφέρεται η ευκαιρία στους Κύπριους νομομαθείς, και όχι μόνο, να ενημερώνονται τακτικά για τις πρόσφατες εξελίξεις του Δικαίου της ΕΕ.
Το γεγονός ότι οι διαλέξεις διοργανώνονται από καθηγητές – ερευνητές της Νομικής Σχολής και θα παραχωρούνται από έγκριτους δικαστές της ΕΕ είναι μεγίστης σημασίας, διότι πέραν της ενημέρωσης επί των πρόσφατων εξελίξεων του Δικαίου, θα προσφέρει επιστημονική καθοδήγηση στην κατανόηση και εξοικείωση με πολύ βασικές και δομικές έννοιες του, όπως είναι η άμεση ισχύς και η αρχή της υπεροχής, η άμεση εφαρμογή και το άμεσο αποτέλεσμα, η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του εθνικού δικαίου και άλλα.
Συνεκτιμώντας τα οφέλη που προσφέρονται από τις διαλέξεις αυτές, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως όχι μόνο θα στηρίξει την πρωτοβουλία σας, αλλά είναι έτοιμο να συνεργαστεί μαζί σας για την περαιτέρω διεύρυνση των δυνατοτήτων και ευκαιριών αυτών. Ενδεικτική είναι η θεματολογία της σημερινής διάλεξης, υπό τον τίτλο «Δίκαιο, Νέες τεχνολογίες και Ιδιωτική Ζωή», το όφελος της οποίας αναμένεται να είναι πολύπλευρο αφού, εκτός από την ενημέρωση για τους εφαρμοστέους κανόνες δικαίου της ΕΕ και τα οφέλη από την χρήση του διαδικτύου, προσφέρεται για καθοδήγηση στον τρόπο προσέγγισης ενός από τα σημαντικότερα ζητήματα της σύγχρονης πραγματικότητας, που επηρεάζει καθημερινά θετικά ή και αρνητικά την ιδιωτική μας ζωή.
Είναι αλήθεια ότι η αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει διευκολύνει σημαντικά, τόσο τον επαγγελματικό, όσο και τον προσωπικό βίο. Ταυτόχρονα, έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα και προκλήσεις για την προστασία ενός από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, εκείνου της ιδιωτικής ζωής. Το θέμα βεβαίως έχει πάρα πολλές πτυχές, πέραν από την κατοχύρωση της προστασίας του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής κατά τη χρήση του διαδικτύου. Επεκτείνεται στην προστασία του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου, στην ανάπτυξη του διαδικτύου και της σύγχρονης τεχνολογίας για εμπορικούς σκοπούς, στη δυνατότητα πρόσβασης σε δεδομένα με σκοπό τη διερεύνηση εγκλημάτων που διαπράττονται στο διαδίκτυο, καθώς και στη διασφάλιση εθνικών συμφερόντων και ασφάλειας.
Από την άλλη, δεν μπορεί να παραγνωρισθεί ότι ο τρόπος που χρησιμοποιούν σήμερα πολλοί άνθρωποι το διαδίκτυο, κατά κάποιο τρόπο εξουδετερώνει το δικαίωμα τους στην ιδιωτική ζωή, όταν οι ίδιοι επιλέγουν να δημοσιοποιούν προσωπικά δεδομένα και πληροφορίες, αψηφώντας τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τις πράξεις τους. Δυστυχώς, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι όσο ραγδαία αναπτύσσεται η τεχνολογία, τόσο ραγδαία αναπτύσσεται και το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, όπως είναι η παιδική πορνογραφία, οι απάτες μέσω του διαδικτύου, ο κυβερνοεκφοβισμός και άλλα, γι’ αυτό και θα πρέπει οπωσδήποτε να επιδεικνύουμε αυτοσυγκράτηση, ειδικότερα όταν χρησιμοποιούμε διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και να είμαστε πλήρως ενημερωμένοι για τις δυνατότητες και του τρόπους διαρροής των δεδομένων που ανεβάζουμε στο διαδίκτυο.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε, επίσης, το φαινόμενο της ρητορικής μίσους, το οποίο εξελίσσεται σε διάφορες ιστοσελίδες και προσλαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, η αντιμετώπιση του οποίου επιβάλλει την ταυτόχρονη λήψη ασφαλιστικών δικλίδων ώστε να μην παραβιάζεται το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης. Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή έχουν οι πάροχοι, η συνεργασία των οποίων έχει σε μεγάλο βαθμό εξασφαλιστεί κατόπιν πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μπορώ να δηλώσω ότι, είναι αρκετά ευαισθητοποιημένοι. Θα ήθελα επίσης να ενημερώσω ότι σε εθνικό επίπεδο έχουμε ετοιμάσει νομοσχέδιο με το οποίο παρέχεται η δυνατότητα στο Δικαστήριο, κατά την εκδίκαση αδικήματος που αφορά τη διάδοση ρατσιστικού ή ξενοφοβικού υλικού μέσω του διαδικτύου, να διατάξει την κατάργηση ή/και την μη πρόσβαση από τους χρήστες σε ιστότοπους που φιλοξενούν ιστοσελίδες που περιέχουν ρατσιστικό ή ξενοφοβικό υλικό. Το νομοσχέδιο είναι στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο.
Ως Πολιτεία λαμβάνουμε μέτρα στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Κυβερνοασφάλειας, για την οριζόντια εφαρμογή δράσεων που θα ενισχύσουν την ασφάλεια στο κυβερνοχώρο, όπως είναι η ασφάλεια των δικτύων και των πληροφοριών, η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ειδικότερα των νέων, η συνεργασία με τους παρόχους ηλεκτρονικών επικοινωνιών και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς επίσης και η αποτελεσματική διερεύνηση των ποινικών αδικημάτων μέσω του εκσυγχρονισμού των τεχνικών μέσων που διαθέτουν οι διωκτικές αρχές, αλλά και του νομοθετικού πλαισίου.
Σ’ ό,τι αφορά τη διερεύνηση των υποθέσεων, θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο θέματα τα οποία εγείρονται ως σημαντικά. Η έκδοση της Απόφασης του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Υπόθεση TELE 2 έχει αναδείξει ένα νομικό πρόβλημα σε σχέση με την υποχρέωση γενικής και αδιάκριτης διατήρησης τηλεπικοινωνιακών δεδομένων από τους παρόχους ηλεκτρονικών επικοινωνιών, για σκοπούς εθνικής και δημόσιας ασφάλειας, έναντι της προστασίας του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής και της αρχής της αναλογικότητας. Παρόλο ότι η απόφαση δημιουργεί δυσκολίες στη διατήρηση των τηλεπικοινωνιακών δεδομένων και κατ’ επέκταση στην αποτελεσματική διερεύνηση ποινικών υποθέσεων, εν τούτοις γίνονται προσπάθειες να καθοριστούν τέτοια κριτήρια που ο περιορισμός του δικαιώματος της ιδιωτικής ζωής θα συνάδει με την αρχή της αναλογικότητας.
Επιπρόσθετα, η συλλογή των αποδεικτικών στοιχείων παρουσιάζει αρκετά προβλήματα αφού τα ηλεκτρονικά στοιχεία τηρούνται συνήθως σε ξένες δικαιοδοσίες, ως επί το πλείστον σε τρίτες χώρες, και οι υφιστάμενοι μηχανισμοί αμοιβαίας δικαστικής συνδρομής προκαλούν μεγάλες καθυστερήσεις στην εξέλιξη των υποθέσεων. Τα προβλήματα αυτά δεν απασχολούν μόνο την Κύπρο άλλα βρίσκονται και στο επίκεντρο των συζητήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου υπό την καθοδήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναζητούνται λύσεις για την αντιμετώπισή τους.
Σε εθνικό επίπεδο, καταθέσαμε στη Βουλή τον Σεπτέμβριο του 2017 νομοσχέδιο που θα επιτρέπει, υπό τις αυστηρές προϋποθέσεις του Άρθρου 17 του Συντάγματος, όπως τροποποιήθηκε το 2010, την άρση του απορρήτου της ιδιωτικής επικοινωνίας για σκοπούς εθνικής ασφάλειας ή για τη διερεύνηση σοβαρών εγκλημάτων όπως αυτά καθορίζονται στο ίδιο άρθρο του Συντάγματος.
Τέλος, θα ήταν παράλειψή μου να μην αναφερθώ στο νέο σημαντικό ρυθμιστικό πλαίσιο που θα τεθεί σε ισχύ στις 25 Μαΐου 2018 με την εφαρμογή του νέου Κανονισμού για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων στην Ε.Ε. Ως Υπουργείο είχαμε σημαντική συνεισφορά στις εργασίες που διεξήχθησαν στο Συμβούλιο Υπουργών πριν από την υιοθέτησή του.
Ουσιαστικά ο νέος Κανονισμός αντιμετωπίζει σε μεγάλο βαθμό σημαντικό μέρος των προκλήσεων που πηγάζουν από τη χρήση των διαδικτυακών μέσων, ενισχύοντας τα δικαιώματα των υποκειμένων των δεδομένων, όπως είναι η ανάγκη ύπαρξης σαφούς συγκατάθεσης για επεξεργασία των δεδομένων, το δικαίωμα διαγραφής, διόρθωσης και λήθης, το δικαίωμα εναντίωσης και το δικαίωμα φορητότητας των δεδομένων. Πολύ σημαντικό είναι ότι ο Κανονισμός περιλαμβάνει διατάξεις που αφορούν ειδικότερα στην προστασία των παιδιών από την αλόγιστη χρήση του διαδικτύου. Περαιτέρω, παρέχονται αυξημένες δυνατότητες για επιβολή κυρώσεων σε εταιρείες που επεξεργάζονται καταχρηστικά προσωπικά δεδομένα πολιτών. Ανάλογης σημασίας είναι και η νέα Συμφωνία με τις ΗΠΑ, γνωστή ως Privacy Shield, η οποία περιορίζει τη χρήση των προσωπικών δεδομένων πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για εμπορικούς σκοπούς.
Συνοψίζοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι με τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες, το δικαίωμα της ασφάλειας είναι απόλυτα συνυφασμένο με το δικαίωμα της ιδιωτικής ζωής γι’ αυτό και πρέπει εφαρμόζοντας την αρχή της αναλογικότητας να βρεθεί η χρυσή τομή, έτσι ώστε οι χρήστες να απολαμβάνουν το διαδίκτυο με ασφάλεια, να υπάρχει δηλαδή από την μια ο αναγκαίος σεβασμός στην ιδιωτική τους ζωή και ταυτόχρονα να επιτυγχάνεται και η απαιτούμενη δημόσια ασφάλεια, η οποία αποτελεί επίσης βασικό δικαίωμα των πολιτών.
Εν κατακλείδι, θα ήθελα να επαναλάβω την απόφασή μας να στηρίξουμε αυτή την πολύ σημαντική πρωτοβουλία των διοργανωτών και την εισήγηση μας να συνεργαστούμε για την περαιτέρω διεύρυνση των δυνατοτήτων επιμόρφωσης των κυπρίων πολιτών σε θέματα που σχετίζονται με την εξέλιξη και την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης.
Σας ευχαριστώ και εύχομαι κάθε επιτυχία στην αποψινή και πρώτη σας διάλεξη.