Είναι με ιδιαίτερη χαρά που παρευρίσκομαι στην επετειακή εκδήλωση που διοργανώνει το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τα δέκα χρόνια ισχύος του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση του ΟΗΕ κατά των Βασανιστηρίων, και η οποία έχει ως θέμα τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών και την πρόληψη της κακομεταχείρισης στον χώρο των φυλακών, καθώς και στις Στέγες Ηλικιωμένων και Αναπήρων.

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, διατηρεί στενή και αγαστή συνεργασία με το Γραφείο της Επιτρόπου, το οποίο είναι και η αρμόδια Ανεξάρτητη Αρχή Πρόληψης των Βασανιστηρίων από το 2009, όταν η Κύπρος κύρωσε το Πρωτόκολλο, και έκτοτε δραστηριοποιείται ως ο εθνικός φορέας πρόληψης των βασανιστηρίων στον τόπο μας.

Από την πρώτη στιγμή ανάληψης των καθηκόντων της, η Κυβέρνηση Νίκου Αναστασιάδη έχει θέσει υψηλά στις προτεραιότητές της τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και έχει δώσει ρητές οδηγίες ώστε να επιδεικνύεται μηδενική ανοχή σε όσους επιχειρούν να παραβιάσουν τα δικαιώματα αυτά.

Ακολουθώντας τις συστάσεις της Επιτρόπου Διοικήσεως, μέσα από τις κατά καιρούς εκθέσεις της αναφορικά με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε χώρους κράτησης, όπως είναι τα Αστυνομικά Κρατητήρια, ο Χώρος Κράτησης Απαγορευμένων Μεταναστών στη Μενόγεια και οι Κεντρικές Φυλακές, έχουμε προβεί σε βελτιωτικές τεχνικές εργασίες αναβάθμισής τους και κυρίως, έχουμε λάβει μέτρα για καταστολή φαινομένων κατάχρησης εξουσίας, έλλειψης σεβασμού, κάθε μορφής καταπάτησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που παρουσιάζονταν στο παρελθόν, επιδεικνύοντας μηδενική ανοχή σε όσους παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των κρατουμένων.

Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως των ατόμων που κρατούνται από τις Αστυνομικές Αρχές και η συνεχής ενημέρωση, εποπτεία και ο έλεγχος του προσωπικού στην εφαρμογή της νομοθεσίας και των μέτρων που αποσκοπούν στη διασφάλισή τους, αποτέλεσε προτεραιότητα στις δράσεις της στρατηγικής μας για δημόσια τάξη και ασφάλεια. Προς αυτή την κατεύθυνση, ζήτησα από την αρχή ανάληψης των καθηκόντων μου, όπως ληφθούν πρόσθετα μέτρα ώστε να εμπεδωθεί στα μέλη της Αστυνομίας η συναίσθηση ευθύνης, προστασίας και σεβασμού προς όλους τους πολίτες. Ταυτόχρονα, τονίστηκε στα μέλη της Αστυνομίας ότι θα πρέπει να μάθουν να αντιστέκονται στις προκλήσεις και να διαχειρίζονται με ψυχραιμία τα επικίνδυνα περιστατικά που αντιμετωπίζουν στα πλαίσια της εκτέλεσης των καθηκόντων τους, και να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή σε όσους επιχειρήσουν να παραβιάσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών.

Περαιτέρω διεξάγεται, κατόπιν οδηγιών μου, μελέτη, η οποία θα εξετάσει και θα αναλύσει διαχρονικά όλες τις περιπτώσεις παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών, θα εντοπίσει τα αίτια που διαχρονικά προκαλούν αυτές τις συμπεριφορές και θα προτείνει στοχευμένα μέτρα για αντιμετώπιση του φαινομένου. Επιπρόσθετα, ζήτησα όπως εξεταστεί η ενίσχυση του ρόλου του Γραφείου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Αστυνομίας και αξιολογηθούν οι υφιστάμενοι μηχανισμοί ελέγχου άσκησης των καθηκόντων των αστυνομικών.

Θα ήθελα να επικεντρωθώ όμως, στον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας των Κεντρικών Φυλακών, όπου η μεταχείριση των κρατουμένων πλέον βασίζεται σε μια νέα φιλοσοφία. Μέσα από μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση και βάσει των αρχών της χρηστής διοίκησης του προσωπικού και των κρατουμένων, η Διεύθυνση των Φυλακών πέτυχε τα τελευταία χρόνια να αντιστρέψει την αρνητική εικόνα που επικρατούσε, να αλλάξει χρονίζουσες νοοτροπίες κατάχρησης εξουσίας και ως αποτέλεσμα, σήμερα, να βρισκόμαστε στο καλύτερο επίπεδο λειτουργίας των Φυλακών, σε όλα τα χρόνια από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του σωφρονιστικού συστήματος, έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται αλλαγές, οι οποίες βελτιώνουν τις συνθήκες κράτησης, διαβίωσης, επιμόρφωσης, ψυχαγωγίας και αξιοποίησης του χρόνου παραμονής των φυλακισμένων, οι οποίες έχουν αξιολογηθεί ως πολύ ικανοποιητικές από την Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων (CAT) των Ηνωμένων Εθνών, την Εθνική Ακαδημία του Ηνωμένου Βασιλείου, και την Επίτροπο Διοικήσεως.

Πέραν του αριθμού βελτιωτικών εργασιών όσον αφορά τους χώρους διαμονής και διακίνησης των κρατουμένων που έχουν γίνει, την αναβάθμιση των χώρων εκπαίδευσης και άθλησης, πλέον εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι σωφρονισμού, με σεβασμό στην προσωπικότητα και τις ανάγκες του κάθε κρατούμενου. Ως αποτέλεσμα, η σημερινή εικόνα των Κεντρικών Φυλακών, δεν θυμίζει ούτε στο ελάχιστο τις συμπεριφορές απαξίωσης της προσωπικότητας, τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων και την καταπίεση που επικρατούσε στον χώρο των φυλακών στο παρελθόν, με επιλεκτικούς περιορισμούς δικαιωμάτων, με έλλειψη σεβασμού προς τον κρατούμενο, και παραγνώριση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία περιγράφονται με γλαφυρότητα σε σειρά εκθέσεων της Επιτρόπου και οδηγούσαν στον εξευτελισμό της προσωπικότητας τους.

Σήμερα, επικρατεί ο σεβασμός, η αναγνώριση και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δίνοντας μια δεύτερη ευκαιρία στον τομέα της εκπαίδευσης – η οποία μπορεί να έχει τη μορφή της απλής κατάρτισης για επαγγελματική αποκατάσταση μετά την αποφυλάκιση ή να φτάσει μέχρι τη φοίτηση σε πανεπιστημιακό ίδρυμα της χώρας. Ακόμη, παρέχοντας μια δεύτερη ευκαιρία σε αυτόν που επιθυμεί να απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά, μετέχοντας σε πρόγραμμα απεξάρτησης εντός των Φυλακών ή μέσω της ένταξης στο κλειστό θεραπευτικό πρόγραμμα της Αγίας Σκέπης μετά την αναστολή της ποινής.

Για πρώτη φορά, στο πλαίσιο της αναθεωρημένης νομοθεσίας που έχει ετοιμαστεί για τις φυλακές και η οποία βρίσκεται στη Νομική Υπηρεσία για νομοτεχνικό έλεγχο, γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα δικαιώματα των κρατουμένων, τα οποία κατοχυρώνονται στο νόμο κατά τρόπο προστατευτικό, και αναγνωρίζεται το δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης τους.

Ειδικότερα στο προτεινόμενο νομοσχέδιο:

• Διασφαλίζεται ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων τους, ενισχύεται ο αυτοσεβασμός και η συναίσθηση της κοινωνικής τους ευθύνης και διευκολύνεται η ανάπτυξη στάσεων και δεξιοτήτων που στηρίζουν την κοινωνική επανένταξη.
• Οι κρατούμενοι δεν εμποδίζονται, λόγω της κράτησής τους, στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας τους και στην άσκηση των δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζει το Σύνταγμα και ο νόμος.
• Οι κρατούμενοι έχουν, πλέον, δικαίωμα στην προετοιμασία της επιστροφής τους στο κοινωνικό, επαγγελματικό και οικογενειακό τους περιβάλλον, σύμφωνα με τις σύγχρονες αρχές σωφρονιστικής. Το καθεστώς κράτησης οργανώνεται και λειτουργεί κατά τρόπο που διευκολύνει την επανένταξη τους στην ελεύθερη κοινωνία.
• Κατά το χρόνο κράτησης λαμβάνονται τα αναγκαία κατά περίπτωση μέτρα για ελαχιστοποίηση των δυσμενών επιπτώσεων ή παρενεργειών που συνεπάγεται η στέρηση της ελευθερίας των κρατουμένων.
• Οι κρατούμενοι έχουν, επίσης, το δικαίωμα να υποβάλουν απευθείας το παράπονό τους στον Γενικό Εισαγγελέα, στην Επίτροπο Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το Συμβούλιο Φυλακών και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων, χωρίς τη διενέργεια οποιουδήποτε ελέγχου στο περιεχόμενο των επιστολών τους.
• Επιπρόσθετα, δημιουργείται η υποχρέωση στη διοίκηση να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για απρόσκοπτη άσκηση των δικαιωμάτων των κρατουμένων.

Για πρώτη φορά, σε πειθαρχικές διαδικασίες τηρούνται οι κανόνες δίκαιης δίκης, παραχωρώντας στον κρατούμενο το δικαίωμα να γνωρίζει επακριβώς τους λόγους που διώκεται πειθαρχικά και να έχει δικαίωμα να ακουστεί κατά την ακρόαση της πειθαρχικής διαδικασίας. Επιπρόσθετα, κατοχυρώνεται το δικαίωμα του, να πληροφορείται το σκεπτικό της επιβληθείσας πειθαρχικής ποινής και σε περίπτωση που διαφωνεί, εκτός από το δικαίωμα να προσφύγει στο Συμβούλιο Φυλακών, έχει δικαίωμα να προσφύγει στο Διοικητικό Δικαστήριο για έλεγχο της ποινής. Πέραν αυτών, στα πλαίσια των Κανονισμών, μελετώνται σημαντικές αλλαγές που σχετίζονται με την προστασία των δικαιωμάτων των κρατουμένων από ποινές και μεταχειρίσεις που κρίνονται ως υπερβολικές, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται η ανάγκη διαφύλαξής της τάξης και της ασφάλειας στο χώρο των φυλακών.

Η αναγνώριση ότι, κάθε άνθρωπος, χωρίς καμιά διάκριση, έχει δικαιώματα, τα οποία είναι αδιαπραγμάτευτα και αναπαλλοτρίωτα, συνιστά μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ανθρώπινης κοινωνίας. Αποτελεί καθήκον μας να εφαρμόζουμε και να προστατεύουμε τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, γιατί μέσα από αυτά διασφαλίζεται η εξέλιξη και ο πολιτισμός μας, είτε ως κοινωνίας είτε ως ατόμων.