Ι.Ν. Παναγίας Χρυσελεούσας Στροβόλου
Ελληνίδες και Έλληνες,
Χρέος ιερό, μας βρίσκει και φέτος συγκεντρωμένους για να τελέσουμε το εθνικό και θρησκευτικό μνημόσυνο των νεομαρτύρων και ηρωομαρτύρων της πατρίδας μας κατά το 1821. Με ευλάβεια και εθνική υπερηφάνεια, τιμούμε σήμερα τη μνήμη του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού και των συν αυτώ μαρτυρησάντων Αρχιερέων, Ιερέων και Λαϊκών κατά τα ιστορικά γεγονότα της 9ης Ιουλίου.
Εκφράζουμε σήμερα το σεβασμό και την ευγνωμοσύνη μας, σε όσους παρέμειναν πιστοί στα ιδανικά και στις αξίες της φυλής μας. Σε αυτούς που δεν πρόδωσαν την πίστη μας, που δεν λάκισαν και πότισαν εν τέλει με το αίμα τους, τα χώματα της μαρτυρικής μας πατρίδας.
Για τη δυνατότητα που μας παρέχεται σήμερα, για την περηφάνια να είμαστε συγκεντρωμένοι σε μια από τις πλέον ιστορικές περιοχές της Λευκωσίας, ταυτισμένη από ανέκαθεν με τους αγώνες του λαού μας, αισθάνομαι πρωτίστως την υποχρέωση, να συγχαρώ τους διοργανωτές. Τα σεβαστά ιερατεία των ιερών ναών, Παναγίας Χρυσελεούσας Στροβόλου και του Θεού Σοφίας, την Εκκλησιαστική Επιτροπή καθώς και το Δήμο Στροβόλου, για την καθιέρωση της πραγματικά αξιέπαινης, πατριωτικής τους πρωτοβουλίας. Μιας πρωτοβουλίας που συντηρεί μέσα στο χρόνο την 9η Ιουλίου 1821, ως μια από τις πιο τραγικές και συνάμα μαρτυρικές ημέρες οι οποίες στιγμάτισαν το νεώτερο εθνικό μας βίο.
Ελληνίδες και Έλληνες,
Ανοίγουμε σήμερα το βιβλίο της εθνικής μας ιστορίας. Στρέφουμε τη μνήμη, σε μία από τις πλέον σκοτεινές περιόδους της ιστορικής μας διαδρομής. Γυρίζουμε το χρόνο πίσω, στα δίσεκτα χρόνια του οθωμανικού δεσποτισμού. Στα χρόνια της καταπίεσης που δημιουργούσε η απάνθρωπη διοίκηση, της φτώχειας, των δυσβάστακτων φορολογιών και της αδικίας.
Αυτούς τους δύσκολους χρόνους και συγκεκριμένα το 1756, αντικρίζει το πρώτο φως της ζωής στο Στρόβολο, ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός. Τα πρώτα του γράμματα, τα διδάσκεται στην Ιερά Μονή Μαχαιρά, όπου εντάσσεται ως δόκιμος. Ο πρώτος κύκλος της βασικής του μόρφωσης, θα συνεχιστεί στο διδακτήριο της Αρχιεπισκοπής, στο Ελληνομουσείο της Λευκωσίας.
Το 1782 προς ‘83 χειροτονείται διάκονος και εξαιτίας της δεινής οικονομικής κατάστασης της Μονής, αποστέλλεται μαζί με το θείο του Αρχιμανδρίτη Χαράλαμπο στην Μολδοβλαχία για συλλογή χρημάτων. Σύντομα το πλούσιο αρετολόγιο του, αναγκάζουν τον Φαναριώτη Ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο να τον θέσει υπό την προστασία του και αφού χειροτονείται πρεσβύτερος στο Ιάσιο, εφημερεύει στον εκεί ηγεμονικό ναό και λαμβάνει την ανώτερη του μόρφωση.
Χρονικά, η εικοσαετής σχεδόν παραμονή του, συμπίπτει με την απήχηση των ιδεών της Γαλλικής Επανάσταση. Αυτές οι αποθησαυρισμένες ιδέες θα καθοδηγήσουν την μετέπειτα δράση του, αναγκάζοντας τους ερευνητές να τον χαρακτηρίσουν ως ένα από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο.
Με το πέρας της αποστολή του επιστρέφει στην Κύπρο και ο υπέργηρος αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος, αναγνωρίζοντας τα ταλέντα και χαρίσματα του, τον διορίζει οικονόμο της Αρχιεπισκοπής. Την ίδια χρονιά, ο Κυπριανός χειρίζεται ιδιαίτερα αποτελεσματικά την εξέγερση των Οθωμανών κατοίκων η οποία στρέφεται εναντίον του Αρχιεπισκόπου και των ελλήνων κατοίκων της Λευκωσίας. Η δε συμβιβαστική του παρέμβαση προς τους στασιαστές, οδηγεί καθοριστικά στην αποτροπή βιαιοτήτων εναντίον των ορθόδοξων χριστιανών του νησιού.
Το 1810 ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος εξορίζεται και ο Κυπριανός ανέρχεται στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο, αποδυόμενος πρωτίστως, στην προσπάθεια εξόφλησης των υπέρογκων χρεών που ταλανίζουν την Αρχιεπισκοπή. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζοντας τη σημασία της παιδείας σαν ενοποιητικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας, ιδρύει το 1812, μετά από πολλές δυσκολίες, την πρώτη Ελληνική Σχολή, το μετέπειτα Παγκύπριο Γυμνάσιο, η οποία καθίσταται πνευματικό και μορφωτικό κέντρο. Δωρεά ύψους έξι χιλιάδων γροσιών θα εισφέρει αργότερα για την οικοδόμηση εκπαιδευτηρίου και στη Λεμεσό, αφού πιστεύει ότι μόνο μέσω της εκπαίδευσης τα παιδιά «(…) γίνονται άνδρες θεοσεβείς, φρόνιμοι, πολιτικοί, χρηστοήθεις, δίκαιοι (και) φιλοπάτριδες (…)».
Το ποιμαντορικό του έργο, δεν εξαντλείται στην θεμελίωση έργων και σίγουρα δεν είναι αποξενωμένο από τις κακουχίες της καθημερινότητας που μαστίζουν το ποίμνιο του. Σαν καλός ποιμένας, στις 2 Ιουλίου του ’15, με θεολογική του εγκύκλιο καταδικάζει τα νεοφανή κινήματα και ψυχοφθόρες αιρέσεις που δρουν στην πόλη της Λάρνακας και απειλούν να παρασύρουν το λαό σε επικίνδυνες ατραπούς.
Όντας κομιστής των προοδευτικών ιδεών της εποχής του, αναδεικνύει τη σημασία της επιστήμης και εκδίδει εγκυκλίους για την αντιμετώπιση των διαφόρων ασθενειών. Στηλιτεύοντας δε, τις επικρατούσες λαϊκές δοξασίες προτρέπει το λαό να λάβει δράση για εξολόθρευση των ακρίδων που θέτουν σε κίνδυνο το βιός τους.
Με γνώμονα την προστασία του λαού του, διαχειρίζεται τις εξελίξεις και όταν οι κρυφοί άνεμοι της επανάστασης αρχίζουν να πνέουν πάνω στον ελλαδικό χώρο. Υποστηρίζει μεν την προπαρασκευή του Αγώνα, αλλά αντιλαμβάνεται τις εντόπιες ιδιαιτερότητες. Στο δέκατο πέμπτο άρθρο του Γενικού Σχεδίου της εξέγερσης, η οποία θα εκδηλωθεί την Άνοιξη του 1821, αναφέρεται ότι: «Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Κυπριανός υπεσχέθη να συνεισφέρη χρήματα ή τροφάς όσα δυνηθή (…)».
Παρά την έμπρακτη υποστήριξη με χρήματα, εφόδια και εκατοντάδες εθελοντές, τόσο οι Φιλικοί όσο και ο Κυπριανός γνωρίζουν, ότι η γεωγραφική γειτνίαση με τα παράλια της Μικράς Ασίας, της Συρίας και της Αιγύπτου, θα καταδίκαζε κάθε επαναστατικό εγχείρημα των Ελλήνων της Κύπρου, σε αιματηρή αποτυχία.
Για αυτό και όταν ο Κυπριανός διαβλέπει το άσπονδο μίσος και τις αιμοδιψείς διαθέσεις του νέου Οθωμανού Διοικητή, Κουτσούκ Μεχμέτ, καλεί το λαό να συμμορφωθεί με την διαταγή για αφοπλισμό και να επιδεικνύει συνετή συμπεριφορά, ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα.
Τα άνομα σχέδια νέου Διοικητή, σύντομα τίθενται σε ισχύ. Λίγους μόλις μήνες μετά το ξέσπασμα της επανάστασης στον Μωριά και με πρόσχημα τον κυοφορούμενο ξεσηκωμό στο νησί, πείθει την Υψηλή Πύλη και εξασφαλίζει την έγκριση για εκτέλεση 486 θρησκευτικών και λαϊκών, προεξεχόντων ελλήνων. Με δόλιο τρόπο συγκεντρώνει τα θύματα του και στις 9 Ιουλίου του ’21, στην πλατεία Σεραγίου, απαγχονίζεται ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός και αποκεφαλίζονται οι Μητροπολίτες Πάφου Χρύσανθος, Κιτίου Μελέτιος και Κυρηνείας Λαυρέντιος.
Από πηγές ξένων περιηγητών, γνωρίζουμε ότι ο Κυπριανός είχε επίγνωση του μελλούμενου θανάτου του. Ότι πορεύτηκε προς την αγχόνη αγέρωχος και χωρίς να λιποψυχήσει, προσφέροντας εκούσια θυσία τον εαυτό του, προς το γένος και προς το ποίμνιο του. Στις προτροπές του τούρκου Κκιόρογλου να εγκαταλείψει την Κύπρο, ο Βασίλης Μιχαηλίδης στο μεγαλόπνοο του ποίημα, δίνει το στίγμα της αμετάθετης απόφασης του προκαθημένου:
«Δεν φεύκω, Κκιόρογλου, γιατί, αν φύω,
ο φευκός μου εν΄ να γενή θανατικόν εις τους Ρωμιούς του τόπου.
Να βάλω την συρτοθηλειάν εις τον λαιμόν του κόσμου;
παρά το γαίμαν των πολλών, εν κάλλιο του Πισκόπου».
Από τις πιέσεις των Οθωμανών, μερικές δεκάδες από τους συλληφθέντες κάμπτονται και αρνούνται την πίστη τους με σκοπό να σώσουν τη ζωή τους και τις περιουσίες τους. Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, όπως και οι υπόλοιποι, αρνούνται να εξωμόσουν, διδάσκοντας με το παράδειγμα τους, την αλήθεια της χριστιανικής πίστης. Κανείς μας δεν μπορεί και κανείς μας δεν θέλει να φανταστεί, τις προεκτάσεις που θα επέφερε στη διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής συνείδηση του λαού μας, τυχόν διαφορετική στάση, από τη γενναία και ενσυνείδητη επιλογή της θυσίας του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού.
Τις επόμενες ημέρες καταφθάνουν στο νησί χιλιάδες στρατεύματα από τα γειτονικά παράλια, και όπως αναφέρουν οι περιηγητές «η Παναγία ντύθηκε παντού στα μαύρα». Οι θηριωδίες των τούρκων, με τις σφαγές, τις δημεύσεις περιουσιών και τους μαζικούς εξισλαμισμούς που ακολούθησαν, αποτελούν ακόμα μια σκληρή δοκιμασία που υπομένει ο λαός μας στην διάρκεια της πολυκύμαντης ιστορίας του. Στέκονται όμως ανίκανες να αποψιλώσουν την Ρωμιοσύνη, γιατί όπως μας πληροφορεί ο ποιητής, εν συνότζιαιρη του κόσμου. Γιατί εις πείσμαν των εκάστοτε επιβουλέων του ελληνισμού, την Ρωμιοσύνη σιέπει την που τα ΄ψη ο Θεός μας.
Φίλες και Φίλοι,
Την σκοτεινή περίοδο της τουρκοκρατίας, ακολουθεί η έλευση των βρετανών αλλά ο αρχικός ενθουσιασμός και οι προσδοκίες του λαού μας, σύντομα διαψεύδονται. Η σκληρή αποικιοκρατική διοίκηση, οι αφελληνιστικές της διαθέσεις και η απόρριψη του αιτήματος για αυτοδιάθεση και Ένωση με τον εθνικό κορμό, οδηγεί τους έλληνες της Κύπρου στα όπλα και στην αναζήτηση της πολυπόθητης λευτεριάς.
Στα κρησφύγετα του Μαχαιρά και του Δικώμου, στους αχυρώνες του Λιοπετρίου και στα ικριώματα της αγχόνης, θα συγγραφούν ορισμένες από τις πιο ένδοξες σελίδες του εθνικού μας βίου. Από την υποστολή όμως της σημαίας της αποικιοκρατίας και τους νικηφόρους παιάνες της ανεξαρτησίας, σύντομα, τα ασύγγνωστα μας λάθη θα ανοίξουν και πάλι την Κερκόπορτα στον τούρκο εισβολέα.
Υπό το βάρος που δημιουργεί η επαίσχυντη παρουσία χιλιάδων τουρκικών στρατευμάτων στα καθαγιασμένα χώματα της πατρίδας μας, οφείλουμε να σταθούμε σήμερα με περίσκεψη και να προσμετρήσουμε τις ιστορικές μας ευθύνες. Ας αναλογιστούμε, πώς και πόσο σύντομα περάσαμε, από τη δροσερή πνοή των ιδανικών, στα οποία οφείλουμε την πολιτισμική μας επιβίωση, στις απαξίες και την κενότητα του σήμερα.
Πώς και πόσο σύντομα εγκαταλείψαμε το γλαύκο πνεύμα της ελληνορθοδοξίας, στο όνομα της στείρας και εν πολλοίς κάλπικης ξενομανίας. Να αναλογιστούμε γιατί τα παιδιά μας, αντί να διδάσκονται και να έχουν ως πρότυπα ζωής, τον Αυξεντίου, τον Μάτση και τον Παλληκαρίδη, μεγαλώνουν με ιδανικά μιας χρήσης.
Η επί δεκαετιών διάψευση των προσδοκιών του λαού μας, δεν επιτρέπει σήμερα, τίποτε λιγότερο από την επικέντρωση των προσπαθειών μας στο στόχο της επανένωσης της πατρίδας μας. Το ενθαρρυντικό κλίμα που δημιουργείται από τις συγκλίσεις επί των κεφαλαίων που έχουν συζητηθεί στα πλαίσια των εντατικοποιημένων διαπραγματεύσεων, δεν επιτρέπει υπερβολές πέραν της συγκρατημένης αισιοδοξίας.
Γνωρίζουμε ότι στα ακανθώδη κεφάλαια της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων, του Εδαφικού, των χρονοδιαγραμμάτων αποχώρησης των ξένων στρατευμάτων και της εφαρμογής των διαφόρων πτυχών της λύσης, βαρύνουσα σημασία θα διαδραματίσουν οι θέσεις της Άγκυρας. Αναγνωρίζουμε ότι το τελικό αποτέλεσμα των συνομιλιών, πέραν της δικής μας διάθεσης και της έκβασης των εσωτερικών εξελίξεων στην Τουρκία, θα επηρεαστεί σε σοβαρό βαθμό μέσα από το πρίσμα που δημιουργεί πρόσθετα, το ευμετάβλητο γεωπολιτικό σκηνικό στην ευρύτερη περιοχή.
Η εξομάλυνση των διακρατικών σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, οι προσπάθειες επαναπροσέγγισης της κατοχικής χώρας με τη Ρωσία και το ενδεχόμενο αντίδρασης των Ηνωμένων Πολιτειών, αποτελούν εξελίξεις που εκ των πραγμάτων, αναπροσαρμόζουν την εξωτερική μας πολιτική. Είναι για αυτούς ακριβώς τους λόγους, που η αξιοποίηση της συμμετοχής μας στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, το μόνο δηλαδή στρατηγικό μας πλεονέκτημα, αλλά και ο αγαστός συντονισμός Αθήνας και Λευκωσίας, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν παράμετρο ισχυροποίησης των θέσεων της πλευράς μας.
Απαραίτητη προϋπόθεση και αναγκαία πράξη αυτογνωσίας σε αυτή μας την προσπάθεια, αποτελεί, η διαφύλαξη της πολιτικής ενότητας και κοινωνικής συσπείρωσης του λαού μας. Αναγνωρίζοντας τα εγκληματικά λάθη του παρελθόντος, βιώνοντας για 42 σήμερα χρόνια, τις ολέθριες συνέπειες της διάσπασης, έχουμε την ιστορική υποχρέωση να πορευτούμε, αδιαίρετοι και μονιασμένοι. Μας ενώνει η ιστορική και ηθική μας υποχρέωση, να τιμήσουμε, όχι στα λόγια αλλά στην πράξη, τους αγώνες και τις θυσίες των ηρώων μας.
Αυτό είναι το δίδαγμα το οποίο αντλούμε μέσα από την σημερινή αναδρομή στο παρελθόν. Με οδηγό, το πνεύμα της θυσίας των ηρώων μας, χαλυβδώνουμε σήμερα τη θέληση και την αποφασιστικότητα μας για επανένωση της πατρίδας μας.
Αυτή είναι η ιστορική μας ευθύνη, έναντι στις απελθούσες και κυρίως στις επερχόμενες γενεές των Ελλήνων της Κύπρου. Γενεές, την επιβίωση των οποίων στο τόπο των προγόνων τους, οφείλουμε και μπορούμε να διασφαλίσουμε. Προσευχόμαστε σήμερα στον Ύψιστο, να σταθούμε αντάξιοι. Να αναπνεύσουμε ξανά και σύντομα τον αέρα της ελευθερίας. Και να φωνάξουμε μαζί με τον Βασίλη Μιχαηλίδη, στον μάρτυρα της πατρίδας και της πίστεως:
«Συ που σκοτώθης για το φως,
σήκου να δεις τον ήλιο·
ξύπνα να δεις το αίμα σου
πως έγινε βασίλειο»
Αιώνια, θα είναι η μνήμη τους και καλή λευτεριά στην πατρίδα μας.
ΙΩΝΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης