Εισαγωγή
Η Μονάδα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε όλο το εύρος των δράσεων του, επεξεργάζεται, εισηγείται και διαμορφώνει δράσεις και πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην περαιτέρω προώθηση των αρχών σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου για την άσκηση τους. H υποστήριξη και ενθάρρυνση δραστηριοτήτων ευαισθητοποίησης σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και η συνεχής αναβάθμιση του επιπέδου προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο αποτελούν διαχρονικούς στόχους του ΥΔΔΤ.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η συστηματική παρακολούθηση των εξελίξεων που σχετίζονται με τα ζητήματα σεβασμού και προαγωγής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις αρμόδιες κρατικές αρχές, υπό το πρίσμα της εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που εκπηγάζουν από τη συμμετοχή της Κύπρου τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και σε διεθνείς και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Eιδικότερα:
Εθνική Στρατηγική και Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Μετά από ευρεία διαβούλευση με όλες τις εμπλεκόμενες Υπηρεσίες/ Αρχές/ Φορείς και σε συνεργασία με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, ετοιμάστηκε η πρώτη Εθνική Στρατηγική για την Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 2/6/2021. Η στρατηγική στηρίζεται στους ακόλουθους 3 άξονες:
α) Προστασία και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
β) Προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συμμόρφωση με διεθνείς και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας,
γ) Πρόληψη, ενημέρωση, ευαισθητοποίηση για δημιουργία κουλτούρας σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
H Eθνική Στρατηγική στοχεύει στην περαιτέρω αναβάθμιση του επιπέδου προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο, όπως αυτό ορίζεται από το εθνικό, το διεθνές και το ευρωπαϊκό δίκαιο και στην πιο ολοκληρωμένη κατοχύρωση και προαγωγή τους. Mε τη Στρατηγική για την Προστασία και Προώθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων η δέσμευσή μας αποκτά συγκεκριμένες κατευθύνσεις, συντεταγμένες και στόχους ως προς το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάτι που άλλωστε που είναι και πρόταση των Ευρωπαϊκών και Διεθνών Οργανισμών προς τη χώρα μας.
Η υιοθέτηση της Πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του αντίστοιχου Εθνικού Σχεδίου Δράσης, θα συμβάλει στο σχεδιασμό και την εφαρμογή συγκεκριμένων, οριζόντιων και στοχευμένων δράσεων, για συστηματική προαγωγή και ολοκληρωμένη καταπολέμηση των φαινομένων παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η Εθνική Στρατηγική απευθύνεται σε όλα τα κρατικά όργανα της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και σε όλους τους φορείς που ασκούν κρατική εξουσία. Οι αποδέκτες/φορείς της υποχρέωσης προστασίας είναι το κράτος και όλα τα κρατικά όργανα που οφείλουν να σέβονται, να προστατεύουν και να πραγματώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στα πλαίσια αυτά, έχει ήδη ετοιμαστεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε συνεργασία με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Β. Παρακολούθηση Θεμάτων ΛΟΑΤΙ
Στο πλαίσιο της Εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής για προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων για τα ΛΟΑΤΙ+ άτομα, το ΥΔΔΤ υπέγραψε τον Φεβρουάριο του 2022 Μνημόνιο Συνεργασίας με το Ηνωμένο Βασίλειο για ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών και δράσεων. Στο πλαίσιο αυτό τον Μάιο του 2022 διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο και το Συμβούλιο της Ευρώπης, η εκδήλωση IDAHOT+ με επίκεντρο τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΙ+ κοινότητας και με την συμμετοχή 250 ατόμων από όλη την Ευρώπη.
Επίσης, το Υπουργείο, προχωρώντας στην ικανοποίηση ενός πάγιου αιτήματος της ΛΟΑΤΙ+ κοινότητας, οριστικοποίησε το νομοσχέδιο για την Νομική Αναγνώριση Ταυτότητας Φύλου, το οποίο εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο στις 14 Σεπτεμβρίου 2022 και στην συνέχεια κατατέθηκε στην Βουλή των Αντιπροσώπων για συζήτηση και ψήφιση. Η αρχική συζήτηση του νομοσχεδίου πραγματοποιήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2022 και θα συνεχιστεί εντός του προσεχούς διαστήματος.
Γ. Εγκαθίδρυση συστήματος δικαιοσύνης φιλικής για τα παιδιά σε σύγκρουση με το νόμο (Νόμος 55(Ι)/21).
Στα πλαίσια της πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως για την εγκαθίδρυση ενός συστήματος δικαιοσύνης φιλικής για τα παιδιά, με βάση τα πρότυπα που θέτουν διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2021, το νομοσχέδιο με τίτλο «Ο περί Παιδιών σε Σύγκρουση με το Νόμο (Πρόληψη, Μεταχείριση τους στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης και Αντιμετώπιση της Παραβατικότητας) Νόμος». (Ν.55(Ι)/2021).
Η Νομοθεσία αυτή αποσκοπεί στην πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας και την εγκαθίδρυση ενός συστήματος ποινικής δικαιοσύνης φιλικής προς τα παιδιά που βρίσκονται αντιμέτωπα με το νόμο. Εισάγει παιδοκεντρικές προσεγγίσεις, ρυθμίζει δικαστικές και εξωδικαστικές διαδικασίες και προβλέπει μέτρα πρόληψης, καθώς και εναλλακτικούς τρόπους μεταχείρισης ανήλικων παραβατών. Καθορίζεται η σύσταση πολυθεματικών ομάδων χειρισμού των περιπτώσεων αυτών και ο δικαστικός χειρισμός περιπτώσεων ανηλίκων από ειδικό δικαστήριο παιδιών. Η ποινική δίωξη προωθείται μόνο για σοβαρά αδικήματα ή/και εφόσον οι εξωδικαστικές διαδικασίες ή οι εναλλακτικοί τρόποι μεταχείρισης που προβλέπονται στον Νόμο δεν τελεσφορήσουν.
Η κράτηση παιδιών σε ειδικό χώρο κράτησης εκτός φυλακής αποτελεί το έσχατο μέτρο που μπορεί να επιβληθεί από το Δικαστήριο Παιδιών μόνο σε παιδιά ηλικίας 16 έως 21 ετών που καταδικάσθηκαν για αδίκημα που διέπραξαν πριν το 18 έτος της ηλικίας τους. Μετά από σχετική Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου με ημερ. 30/7/2021, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως ετοιμάζει τους όρους και τις προδιαγραφές για την προκήρυξη δημόσιου διαγωνισμού για την εξεύρεση/ δημιουργία ειδικού χώρου κράτησης παιδιών.
Δ Δικαιώματα, υποστήριξη και προστασία των θυμάτων της εγκληματικότητας
Στο πλαίσιο της υποχρέωσης των Κρατών Μελών της Ευρωπαικής Ένωσης να παρέχουν στα θύματα της εγκληματικότητας πρόσβαση σε υποστήριξη και προστασία, η Ε.Ε. θέσπισε ένα ολοκληρωμένο σύνολο κανόνων για τα δικαιώματα των θυμάτων (Οδηγία 2012/29/ΕΕ), όπως το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες, το δικαίωμα σε υποστήριξη και προστασία κλπ.. Η Κύπρος ενσωμάτωσε την υπό αναφορά Οδηγία στην Εθνική Νομοθεσία, με τον Νόμο 51(Ι)/2016 «Περί της Θέσπισης Ελαχίστων Προτύπων σχετικά με τα Δικαιώματα, την Υποστήριξη και την Προστασία Θυμάτων της Εγκληματικότητας Νόμο του 2016. Τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται με την εν λόγω νομοθεσία, ισχύουν για όλα τα θύματα και ανεξάρτητα από το καθεστώς διαμονής τους στην Δημοκρατία,
Με τον νέο Τροποποιητικό Νόμο (Ν.36(Ι)/22):
1) Έγινε διεύρυνση του όρου «Θύμα» ώστε σε περίπτωση που ένεκα βλάβης που προκλήθηκε στο θύμα από την αξιόποινη πράξη, το τελευταίο καθίσταται ανίκανο να ασκήσει την κρίση και τη βούληση του, τα δικαιώματα του θύματος να ασκούνται από μέλη της οικογένειας του για όσο χρόνο διαρκεί η ανικανότητα του.
2) Επεκτάθηκε η υποχρέωση των εμπλεκομένων υπηρεσιών για κατάλληλη εκπαίδευση λειτουργών τους όσον αφορά την μεταχείριση και τις ιδιαίτερες ανάγκες των θυμάτων και σε πρόσωπα εκτός της δημόσιας υπηρεσίας τα οποία εκ της θέσεως τους ή της επαγγελματικής τους ιδιότητας, εμπλέκονται ή έρχονται σε επαφή με θύματα.
3) Βελτιώθηκε νομοθετικά το δικαίωμα του θύματος να λαμβάνει ενημέρωση σχετικά με την υπόθεση του και ειδικότερα η ενίσχυση τόσο του δικαιώματος του θύματος να ενημερώνεται για την αποφυλάκιση ή την απόδραση προφυλακισθέντος, κατηγορούμενου ή καταδικασθέντος για αδίκημα που αφορά το θύμα όσο και του δικαιώματος του να μην ενημερώνεται, εάν δεν επιθυμεί τέτοια ενημέρωση και
4) Θεσπίσθηκε η υποχρέωση για εκπόνηση από κάθε εμπλεκόμενη υπηρεσία, κώδικα συμπεριφοράς για την καλύτερη εφαρμογή του νόμου στον τομέα της αρμοδιότητάς της. Το Αρχηγείο Αστυνομίας (Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνούς Αστυνομικής Συνεργασίας) που θεωρείται με βάση τις πρόνοιες της υπό αναφορά νομοθεσίας εμπλεκόμενη υπηρεσία, προέβηκε σε σειρά ανάλογων ενεργειών, όπως μεταξύ άλλων και της ετοιμασίας του Κώδικα Συμπεριφοράς των μελών της Αστυνομίας, κατά τον χειρισμό όλων των θυμάτων εγκληματικότητας.
Ε. Εμπορία Προσώπων.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως συμμετέχει μαζί με όλες τις συναρμόδιες Υπηρεσίες στην Πολυθεματική Συντονιστική Ομάδα για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Εμπορίας Προσώπων, της οποίας προεδρεύει ο Υπουργός Εσωτερικών. Στα πλαίσια αυτά, υποβάλλει εισηγήσεις για τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας, (Περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Εμπορίας και Εκμετάλλευσης Προσώπων και της Προστασίας των Θυμάτων Νόμου του 2014 (Ν. 60(Ι)/2014), με σκοπό την αποτελεσματικότερη δράση για πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων. Συμμετέχει στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, αξιολογεί τις συστάσεις των διάφορων διεθνών και εθνικών οργανισμών στα θέματα της αρμοδιότητας του και παρακολουθεί την υλοποίηση τους.
Περαιτέρω, ετοιμάζει και προωθεί, μέσω της διπλωματικής οδού, συμφωνίες με τρίτες χώρες, ιδιαίτερα με χώρες προέλευσης θυμάτων, με σκοπό τη συνεργασία στην πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων.
Στ. Συμμετοχή και εκπροσώπηση της Κύπρου σε Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς.
Το Υπουργείο συμμετέχει μέσω του Τομέα, στους ακόλουθους Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς:
(α) Εθνική Επιτροπή για το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο
(β) Επιτροπή Εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ζητήματα του Αντισημιτισμού,
(γ) Διεθνής Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος («International Holocaust Remembrance Alliance», ΙΗRA),
(δ) Καθοδηγητική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων, την Πολυμορφία και τη Συμπερίληψη (Steering Committee on Anti-Discrimination, Diversity and Inclusion-CDADI).
(ε) Αd Ηoc Eπιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Τεχνητή Νοημοσύνη
(στ) European Union Crime Prevention Network – EUCPN (Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πρόληψης του Εγκλήματος).
Ζ. Υλοποίηση συστάσεων Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οργανισμών σε σχέση με την κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, μέσω του Τομέα παρακολουθεί στενά τις συστάσεις και εισηγήσεις διεθνών και ευρωπαϊκών Οργανισμών που παρακολουθούν την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο.
Σημαντική είναι η συμβολή του Υπουργείου στην ετοιμασία των περιοδικών εκθέσεων που υποβάλλει η Κύπρος σε Ευρωπαϊκούς και Διεθνείς Οργανισμούς, στα πλαίσια εκπλήρωσης σχετικών υποχρεώσεων της. Το Υπουργείο συμμετέχει στο συντονισμό της παρακολούθησης της πορείας υλοποίησης των εισηγήσεων των οργανισμών αυτών καθώς και σε διεθνείς και ευρωπαϊκές συνεργασίες που αναπτύσσει η Κύπρος με σκοπό το σεβασμό και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.Συστηματική είναι η παρακολούθηση των πολλών εξελίξεων που επισυμβαίνουν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και Συμβουλίου της Ευρώπης .
Νόμος για Παιδιά που Βρίσκονται σε Σύγκρουση
Νόμος για την Υποστήριξη και την Προστασία των Θυμάτων της Εγκληματικότητας