Είναι με ιδιαίτερη ικανοποίηση που βρίσκομαι σήμερα στο συνέδριο της οργάνωσης Διεθνής Διαφάνεια – Κύπρος, το οποίο καταπιάνεται με το πολύ ενδιαφέρον θέμα της διαφθοράς και ειδικότερα της προστασίας μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers protection law). Γνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο που επιτελεί η οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια στον αγώνα κατά της διαφθοράς, πρέπει να διευκρινίσω ότι ο στόχος μας είναι κοινός: Στόχος του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως και αυτής της Κυβέρνησης, από την πρώτη μέρα της ανάληψης των καθηκόντων μας, είναι η πάταξη και πρόληψη του φαινομένου της διαφθοράς και η διασφάλιση του δικαιώματος του κάθε πολίτη στη διαφάνεια, την ισονομία και τον δημοκρατικό έλεγχο.
Με γνώμονα τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την προώθηση εφαρμογής μέτρων καταπολέμησης της διαφθοράς και την ανάγκη να υλοποιηθεί μια συστημική προσπάθεια για αντιμετώπιση του προβλήματος της διαφθοράς, η Κυβέρνηση προχωρά στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής, η οποία θα καλύπτει τόσο την πρόληψη, όσο και την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Για το σκοπό αυτό έχει συσταθεί επιτροπή υπό τον συντονισμό του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως για την ετοιμασία της Εθνικής Στρατηγικής για την εκπαίδευση, την αποτροπή και την πρόληψη των φαινομένων διαφθοράς στην κοινωνία, στη δημόσια διοίκηση, καθώς και στον ιδιωτικό τομέα. Η Στρατηγική κατά της Διαφθοράς θα εστιάζεται κυρίως:
- στην πρόληψη, που στοχεύει στη μείωση των ευκαιριών διαφθοράς και στην αποτροπή των αιτιών της,
- στην εκπαίδευση, με το σχεδιασμό και εφαρμογή κατάλληλων εκπαιδευτικών και επιμορφωτικών προγραμμάτων, δομών και μέσων,
- στην ευαισθητοποίηση και αλλαγή της συμπεριφοράς και των αντιλήψεων της κοινωνίας σε θέματα, όπως είναι η ενίσχυση του αισθήματος της κοινωνίας για απαίτηση χρηστής διαχείρισης και λογοδοσίας, η ώθηση της κοινωνίας να αντιστέκεται και να προλαμβάνει τη διαφθορά και η ενδυνάμωση του πλαισίου συμμετοχής μη κρατικών φορέων,
- στην αποτελεσματική επιβολή μέτρων κατά της διαφθοράς, όπως είναι η ενδυνάμωση νομοθετικού, δικαστικού και ελεγκτικού πλαισίου για καταπολέμηση της διαφθοράς, η αύξηση της εμπιστοσύνης για την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των δράσεων κατά της διαφθοράς και η ενίσχυση της συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα και τις υποχρεώσεις,
- στην αυξημένη συμμόρφωση σε κανόνες χρηστής διοίκησης και
- στην ενισχυμένη λογοδοσία από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, όπως είναι η ενδυνάμωση συμμόρφωσης με το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο, ο έλεγχος συμμόρφωσης με τα καθιερωμένα πρότυπα λογοδοσίας και η ενίσχυση των επαγγελματικών προτύπων σε όλους τους φορείς και τις υπηρεσίες του δημοσίου.
Κυρίες και Κύριοι,
Είναι βέβαιο ότι η διαφθορά, οποιαδήποτε μορφή και εάν λαμβάνει, θέτει σε κίνδυνο την Δημοκρατία, υπονομεύει τη χρηστή διοίκηση, επηρεάζει αρνητικά την οικονομική ανάπτυξη, και μειώνει την αποτελεσματικότητα και την ανάπτυξη του κράτους. Η ζημιά που προκαλεί δεν συνίσταται μόνο στη μορφή οικονομικού κόστους αλλά έχει ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις με σημαντικότερη την υπόσκαψη της εμπιστοσύνης του πολίτη απέναντι στους θεσμούς και στο κράτος, καθώς και σε κάθε έννοια της δημοκρατίας.
Η σημασία της ενεργοποίησης της κοινωνίας των πολιτών στο σύνολό της, στην πορεία που έχει ακόμη να διανύσει η χώρα μας σε θέματα διαφάνειας και λογοδοσίας, είναι καταλυτική. Η ιδέα του πληροφοριοδότη (whistleblower) μπορεί να καταστεί καταλύτης, όμως μέχρι σήμερα η Κύπρος δεν διαθέτει ειδική νομοθεσία για προστασία των καταγγελόντων για δυσλειτουργίες είτε στον δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Για το σκοπό αυτό το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως έχει ετοιμάσει νομοσχέδιο, που θα αναφέρεται ως ο περί Αναφοράς Πράξεων Διαφθοράς Νόμος και το οποίο θα κατατεθεί σύντομα για έγκριση στο Υπουργικό Συμβούλιο. Το νομοσχέδιο προβλέπει την προστασία του καταγγέλοντος προσώπου, δηλαδή οποιουδήποτε προσώπου δεν εμπλέκεται σε πράξεις διαφθοράς, δεν αποβλέπει σε ίδιον όφελος και παρέχει στον Γενικό Εισαγγελέα ή στην κατά περίπτωση αρμόδια αρχή πληροφορίες, που εύλογα πιστεύει ότι τείνουν να αποκαλύψουν ότι διεπράχθη ή διαπράττεται ή πρόκειται να διαπραχθεί οποιοδήποτε αδίκημα διαφθοράς.
Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό ο κάθε πολίτης που διαπιστώνει την ύπαρξη πράξεων διαφθοράς, να γνωρίζει ποιες είναι οι ακριβείς διαδικασίες οι οποίες διά νόμου ακολουθούνται, ποια είναι τα μέτρα προστασίας του και ποιες οι ασφαλιστικές δικλίδες τόσο στην εργασία του όσο και στην ανέλιξη του, για να μπορέσει να ενθαρρυνθεί και να αναφέρει την παράνομη πράξη, αισθανόμενος κατοχυρωμένος και ασφαλής. Προς αυτή την κατεύθυνση, το νομοσχέδιο που έχουμε ετοιμάσει δίνει τη δυνατότητα στον πληροφοριοδότη να γνωρίζει ποιες είναι οι συνέπειες της αποκάλυψης στις διωκτικές αρχές επαρκών στοιχείων με βάση τα οποία να αρχίσει η διερεύνηση πράξεως διαφοράς, καθώς και τα μέτρα επιείκειας σε περίπτωση που συνεργαστεί με τις διωκτικές αρχές.
Η διαφθορά είναι ένα πρόβλημα που αφορά όλους, απαιτείται μηδενική ανοχή και συλλογική αντιμετώπιση της, καθώς και αλλαγή της κουλτούρας μας. Η πολιτεία έχει χρέος να ενθαρρύνει την αποκάλυψη ή αναφορά πληροφοριών σχετικά με μια διεφθαρμένη, παράνομη ή βλαπτική πρακτική σε οποιονδήποτε φορέα του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα καθώς αυτή απειλεί το δημόσιο συμφέρον. Μέσα από την κατοχύρωση και την προστασία του καταγγέλοντος προσώπου όλοι οι υπάλληλοι, μηδενός εξαιρουμένου, θα έχουν δικαίωμα σε προσβάσιμες και αξιόπιστες ευκαιρίες για να αναφέρουν κάθε περιστατικό καταχρηστικής συμπεριφοράς, θα προστατεύονται από κάθε μορφή αντιποίνων, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν στη διάθεσή τους μηχανισμούς αποκαλύψεων με στόχο την προώθηση μεταρρυθμίσεων που να αποκαθιστούν ελλείψεις και να αποθαρρύνουν μελλοντικές καταχρηστικές πρακτικές.
Περαιτέρω, πρέπει να σημειωθεί ότι στην Αστυνομία έχει ήδη συσταθεί ομάδα παρακολούθησης θεμάτων διαφθοράς, η οποία εκτός από την διερεύνηση συγκεκριμένης υπόθεσης διαφοράς, θα διερευνά το οικονομικό όφελος που μπορεί να έχει κάποιος από πράξεις διαφθοράς ώστε να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα δέσμευσης και δήμευσης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου που ρυθμίζει τις αρμοδιότητες της Μονάδας Καταπολέμησης Αδικημάτων Συγκάλυψης (ΜΟ.Κ.Α.Σ). Επισημαίνεται ότι το πλαίσιο του νόμου αυτού, είναι δυνατή η έκδοση διαταγμάτων δέσμευσης και δήμευσης εσόδων που προήλθαν από γενεσιουργά αδικήματα, δηλαδή ποινικά αδικήματα που τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης πέραν του ενός έτους και περιλαμβάνει όλα τα αδικήματα διαφθοράς. Είναι φανερό ότι η οικονομική έρευνα που θα καταλήξει στη δέσμευση και δήμευση των εσόδων από πράξεις διαφθοράς συνιστά μέτρο πραγματικής απονομής της δικαιοσύνης, αφού ο εγκληματίας, πέραν από την ποινική καταδίκη του από το δικαστήριο, θα αποστερηθεί του οφέλους που προέκυψε από την πράξη αυτή, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι κατασταλτικές συνέπειες της καταδίκης και να ισχυροποιείται η πρόληψη των πράξεων αυτών.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η διαφθορά είναι ένα φαινόμενο που υπονομεύει βασικές αρχές της δημοκρατίας και παραβιάζει κατοχυρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτά ορίζονται από Διεθνείς Συμβάσεις. Γι’ αυτό θα ήθελα, να συγχαρώ την οργάνωση Διεθνής Διαφάνεια – Κύπρος, που καταρχάς ως ένας ανεξάρτητος, μη κυβερνητικός, μη κομματικός, και μη κερδοσκοπικός οργανισμός συμβάλλει ενεργά στην ευαισθητοποίηση των πολιτών αναφορικά με τις βλαπτικές συνέπειες της διαφθοράς και μας παρέχει απαραίτητες πληροφορίες στη διαμόρφωση ενός νομικού πλαισίου για διασφάλιση της διαφάνειας στην κυπριακή κοινωνία. Ταυτόχρονα, σας συγχαίρω για τη διοργάνωση του σημερινού συνεδρίου, το οποίο μας δίνει την ευκαιρία να ανταλλάξουμε απόψεις και να συμβάλουμε στην ανάπτυξη καλών πρακτικών για την προστασία και στήριξη των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, μέσα από συστημικές αλλαγές και πολιτικές που αναπτύσσονται σε μια σύγχρονη Δημοκρατία.