Ο κύριος όγκος των ευθυνών και της εργασίας της Μονάδας Νομικών Θεμάτων, στα πλαίσια της συμμετοχής στην Ε.Ε. αφορά σε:
(α) Θέματα της Συνεργασίας στους Τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων, (Κεφ.24, Justice & Home Affairs) και συγκεκριμένα, θέματα ουσιαστικού ποινικού δικαίου και διεθνούς νομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικά και αστικά θέματα, περιλαμβανομένων και θεμάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και
(β) Θέματα του Κεφαλαίου 2 (Ελεύθερη Διακίνηση Προσώπων) και συγκεκριμένα θέματα της διασυνοριακής άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος.
(1) Με σκοπό την ενσωμάτωση στην εσωτερική έννομη τάξη της Οδηγίας 2012/13/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών, κατατέθηκαν και ψηφίσθηκαν τρία νομοσχέδια που τροποποιούν τον περί Ποινικής Δικονομίας Νόμο, τον περί των Δικαιωμάτων Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Τελούν υπό Κράτηση Νόμο και τον περί Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης και των Διαδικασιών Παράδοσης Εκζητουμένων μεταξύ των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νόμο. Με τους νέους αυτούς τροποποιητικούς νόμους ενισχύεται η υποχρέωση ενημέρωσης των υπόπτων ή κατηγορουμένων σχετικά με τα δικαιώματα τους στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας, καθώς επίσης και των προσώπων που υπόκεινται στο ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης σχετικά με τα δικαιώματα τους.
Συγκεκριμένα, δημιουργείται δικαίωμα πρόσβασης του συλληφθέντα στα έγγραφα τα σχετικά με την υπόθεση του που είναι ουσιώδη για την αποτελεσματική αμφισβήτηση της νομιμότητας της σύλληψης και της κράτησης του, καθώς επίσης και δικαίωμα δωρεάν πρόσβασης του κατηγορουμένου στις καταθέσεις και έγγραφα που λήφθηκαν κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης εναντίον του για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων υπεράσπισης. Πρόσθετα, δημιουργείται η δυνατότητα άσκησης δικαστικού ελέγχου της άρνησης της κατηγορούσας αρχής να παράσχει στον κατηγορούμενο πρόσβαση σε τμήμα των πιο πάνω εγγράφων. Ταυτόχρονα, δημιουργείται υποχρέωση παροχής στον συλληφθέντα/ εκζητούμενο ενός εγγράφου δικαιωμάτων σε καταληπτή από αυτόν γλώσσα, με σκοπό την εκ μέρους του κατανόηση των δικαιωμάτων του και με τον τρόπο αυτό τη διασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης τους.
(2) Εξ άλλου κατατέθηκε και ψηφίστηκε νομοσχέδιο με το οποίο επιτυγχάνεται η μεταφορά της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης Οκτωβρίου 2010 σχετικά με το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία στο εθνικό δίκαιο, το οποίο περιέχει ολοκληρωμένες διατάξεις για τα πιο πάνω δικαιώματα προσώπου, από τη στιγμή κατά την οποία ενημερώνεται από τις αρμόδιες αρχές, με επίσημη κοινοποίηση ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, ότι είναι ύποπτο ή κατηγορείται για την τέλεση αξιόποινης πράξης, έως την ολοκλήρωση της ποινικής διαδικασίας καθώς και κατά τη διαδικασία εκτέλεσης του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης.
(3) Ψηφίσθηκαν από τη Βουλή δύο τροποποιητικοί νόμοι, ο πρώτος από τους οποίους τροποποιεί τον περί των Δικαιωμάτων Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Τελούν υπό Κράτηση Νόμο και ο δεύτερος τον περί Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης και των Διαδικασιών Παράδοσης Εκζητουμένων μεταξύ των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νόμο, με σκοπό την ενσωμάτωση στην εσωτερική έννομη τάξη της Οδηγίας 2013/48/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας και διαδικασίας εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, καθώς και σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης τρίτου προσώπου σε περίπτωση στέρησης της ελευθερίας του και με το δικαίωμα επικοινωνίας με τρίτα πρόσωπα και με προξενικές αρχές κατά τη διάρκεια της στέρησης της ελευθερίας. Οι τροποποιητικοί νόμοι σκοπό έχουν τη διεύρυνση και ενδυνάμωση ορισμένων ουσιωδών δικονομικών δικαιωμάτων των υπόπτων και των κατηγορουμένων, τα οποία ήδη παρέχονται σήμερα στους βασικούς νόμους, όπως είναι το δικαίωμα πρόσβασης τους σε δικηγόρο, ασχέτως αν έχουν στερηθεί ή όχι την ελευθερία τους, καθώς και η δυνατότητα, στην περίπτωση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, διορισμού δικηγόρου όχι μόνο στο κράτος εκτέλεσης, αλλά και στο κράτος έκδοσης, το δικαίωμα ενημέρωσης και επικοινωνίας τους, σε περίπτωση στέρησης της ελευθερίας τους, με τρίτα πρόσωπα και με τις προξενικές αρχές του κράτους του οποίου είναι υπήκοοι. Επίσης, οι νόμοι ρυθμίζουν τις περιστάσεις της παραίτησης των κατηγορουμένων ή ανάλογα των εκζητουμένων από τα δικαιώματα τους, καθώς επίσης την ανάκληση της εν λόγω παραίτησης, και τέλος θεσπίζουν ένδικα βοηθήματα σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους.
(4) Ψηφίσθηκαν από τη Βουλή δύο τροποποιητικοί νόμοι, ο πρώτος από τους οποίους τροποποιεί τον περί Ποινικής Δικονομίας Νόμο, Κεφ. 155, και ο δεύτερος τον περί των Δικαιωμάτων Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Τελούν υπό Κράτηση Νόμο, με σκοπό την ενσωμάτωση στην εσωτερική έννομη τάξη της «Οδηγίας 2016/343 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2016 για την ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας».
Οι πρόνοιες των δύο τροποποιητικών νόμων μεταφέρουν στους αντίστοιχους βασικούς νόμους τις διάφορες εκφάνσεις του τεκμηρίου της αθωότητας, το οποίο στο κυπριακό δίκαιο κατοχυρώνεται στην παράγραφο (4) του Άρθρου 12 του Συντάγματος και επ’ αυτού έχει αναπτυχθεί σχετική νομολογία. Ο πρώτος τροποποιητικός νόμος που τιτλοφορείται «Ο περί Ποινικής Δικονομίας (Τροποποιητικός) Νόμος του 2018» ρυθμίζει τις δημόσιες δηλώσεις των δημοσίων αρχών όσον αφορά στην ενοχή προσώπου και ταυτόχρονα αναφέρεται ρητά στο δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης των υπόπτων και κατηγορουμένων, ως πτυχές του τεκμηρίου αθωότητας. Με τον δεύτερο τροποποιητικό νόμο που τιτλοφορείται «Ο περί των Δικαιωμάτων Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Τελούν υπό Κράτηση (Τροποποιητικός) Νόμος του 2018», τροποποιείται το άρθρο 3 του βασικού Νόμου, ώστε να προστεθεί στον Νόμο η ενημέρωση του υπόπτου ή κατηγορουμένου στο δικαίωμα της μη αυτοενοχοποίησης, πέραν της υπόλοιπης πληροφόρησης σχετικά με τα δικαιώματα του. Ταυτόχρονα, τροποποιείται ο τίτλος του Νόμου για να φαίνεται ξεκάθαρα ότι ο νόμος εφαρμόζεται και σε ύποπτα πρόσωπα που δεν τελούν υπό κράτηση.
(5) Με σκοπό την ενσωμάτωση στην εσωτερική έννομη τάξη της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/1919 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με τη δικαστική αρωγή για υπόπτους και κατηγορουμένους στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και για καταζητουμένους σε διαδικασίες εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, ψηφίσθηκαν δύο τροποποιητικοί νόμοι με τίτλους: «Ο περί των Δικαιωμάτων Ύποπτων Προσώπων, Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Προσώπων που Τελούν υπό Κράτηση (Τροποποιητικός) Νόμος του 2019» και «ο περί Νομικής Αρωγής (Τροποποιητικός) Νόμος του 2019». Με τους δύο αυτούς νόμους διευρύνεται και ενισχύεται το δικαίωμα της παροχής δωρεάν νομικής αρωγής σε ποινικές διαδικασίες, το οποίο ήδη παρέχεται σήμερα. Συγκεκριμένα:
Με τον «περί των Δικαιωμάτων Ύποπτων Προσώπων, Προσώπων που Συλλαμβάνονται και Προσώπων που Τελούν υπό Κράτηση (Τροποποιητικό) Νόμο του 2019», γίνεται ρητή αναφορά στο δικαίωμα παραχώρησης νομικής αρωγής στα ύποπτα πρόσωπα, εφόσον βέβαια πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις, από τα πρώτα στάδια της διαδικασίας, και το αργότερο πριν από την ανάκριση τους από την αστυνομία ή τη διενέργεια έρευνας ή συλλογής αποδεικτικών στοιχείων. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, η παροχή νομικής αρωγής κατά το ανακριτικό στάδιο τελεί υπό την αίρεση της έγκρισης του αιτήματος από το αρμόδιο Δικαστήριο, σύμφωνα με τις διατάξεις του περί Νομικής Αρωγής Νόμου, στο οποίο προσάγεται ο ύποπτος το αργότερο εντός εικοσιτεσσάρων (24) ωρών από τη σύλληψη του. Στην περίπτωση που ο ύποπτος δεν παραπεμφθεί τελικά σε δίκη ενώπιον δικαστηρίου, τότε τα έξοδα από την παροχή νομικής αρωγής κατά το ανακριτικό στάδιο ή άλλη διαδικασία κατά το ανακριτικό στάδιο, καταβάλλονται αυτοδικαίως από το κράτος, μετά από αίτηση του δικηγόρου στον Αρχηγό Αστυνομίας. Στην περίπτωση αυτή η αμοιβή του δικηγόρου καθορίζεται, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, στο ποσό των εκατό ευρώ (€100) για την εμφάνιση του.
Με τον «περί Νομικής Αρωγής (Τροποποιητικό) Νόμο του 2019», επεκτείνεται η παροχή της νομικής αρωγής, εφόσον βέβαια πληρούνται οι υπόλοιπες προϋποθέσεις, σε όλα τα πρόσωπα που κατηγορούνται για οποιοδήποτε ποινικό αδίκημα, ανεξαρτήτως της ποινής που προβλέπεται γι’ αυτό, αφού διαγράφεται ο περιορισμός που προβλέπεται σήμερα στον νόμο. Ταυτόχρονα, ο νόμος προβλέπει την παραχώρηση δωρεάν νομικής αρωγής στις διαδικασίες του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, τόσο στις περιπτώσεις που η Δημοκρατία είναι το κράτος εκτέλεσης του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, όσο και στις περιπτώσεις που είναι το κράτος έκδοσης του εντάλματος.
Το δικαίωμα της νομικής αρωγής παρέχεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας, από τη στιγμή κατά την οποία το πρόσωπο θεωρείται ύποπτο ή κατηγορείται για την τέλεση αξιόποινης πράξης, έως την ολοκλήρωση της διαδικασίας που συνίσταται στην έκδοση της δικαστικής απόφασης αναφορικά με την αθωότητα ή την ενοχή του προσώπου.
(6) Για τη μεταφορά της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας η οποία αντικαθιστά την Απόφαση Πλαίσιο 2001/220/ΔΕΥ, προωθήθηκε και ψηφίστηκε Νόμος, ο οποίος στοχεύει στην αναβάθμιση της προστασίας του θύματος τόσο σε όρους δικονομικών δικαιωμάτων όσο και σε όρους φυσικής και πρακτικής προστασίας του θύματος.
(7) Στο πλαίσιο της πολιτικής για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με στόχο να διασφαλιστεί η ομοιόμορφη προστασία τους μέσω ολοκληρωμένης ενωσιακής νομοθεσίας, προωθήθηκε και ψηφίστηκε Ο περί της Καταπολέμησης, μέσω του Ποινικού Δικαίου, της Απάτης εις Βάρος των Οικονομικών Συμφερόντων της Ένωσης Νόμος του 2020, Ν.69(Ι)/2020, ο οποίος ενσωματώνει στο ημεδαπό δίκαιο την Οδηγία 2017/1371 /ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 5ης Ιουλίου 2017 σχετικά με την καταπολέμηση, μέσω του ποινικού δικαίου, της απάτης εις βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης.
(8) Με σκοπό την εναρμόνιση της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις διατάξεις της Οδηγίας 2019/713/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 για την καταπολέμηση της απάτης και της πλαστογραφίας μέσων πληρωμής πλην των μετρητών και την αντικατάσταση της Απόφασης - Πλαίσιο 2011/413/ΔΕΥ, ψηφίσθηκε σε Νόμο «Ο περί της Καταπολέμησης της Απάτης και της Πλαστογραφίας μέσων Πληρωμής πλην των Μετρητών Νόμος του 2021». Συγκεκριμένα, με τον Νόμο θεσπίζονται κανόνες σχετικά με τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και κυρώσεων, όσον αφορά στην καταπολέμηση της απάτης και της πλαστογραφίας μέσων πληρωμών πλην των μετρητών και διευκολύνεται η πρόληψη των αδικημάτων αυτών και η παροχή συνδρομής και στήριξης των θυμάτων.
(9) Εξ άλλου, τα τελευταία χρόνια ενσωματώθηκαν στην εσωτερική έννομη τάξη οι τελευταίες Αποφάσεις-Πλαίσιο (κοινοτικό εργαλείο που μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας έχει καταργηθεί), που αφορούν στη δικαστική συνεργασία στον ποινικό τομέα, ως κατωτέρω:
Με σκοπό την ενσωμάτωση της Απόφασης Πλαισίου 2008/909/ΔΕΥ σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε ποινικές αποφάσεις, οι οποίες επιβάλλουν ποινές στερητικές της ελευθερίας ή μέτρα στερητικά της ελευθερίας για το σκοπό της εκτέλεσης τους στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση, ψηφίσθηκε ο περί της Διαδικασίας Αναγνώρισης και Εκτέλεσης Αποφάσεων Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι οποίες Επιβάλλουν Ποινές Στερητικές της Ελευθερίας ή Μέτρα Στερητικά της Ελευθερίας Νόμος του 2014. Η αναγνώριση και εκτέλεση τέτοιων αποφάσεων συνεπάγεται είτε τη μεταφορά καταδίκων είτε τη σύλληψη του καταδικασθέντος στο κράτος καταγωγής για να εκτίσει εκεί την ποινή φυλάκισης.
Επίσης ψηφίσθηκε ο περί της Εφαρμογής της Αρχής της Αναγνώρισης Δικαστικών Αποφάσεων και Αποφάσεων Αναστολής Εκτέλεσης της Ποινής ή Απόλυσης υπό όρους με σκοπό την Εποπτεία των Μέτρων Αναστολής και των Εναλλακτικών Κυρώσεων Νόμος του 2014, για σκοπούς ενσωμάτωσης της Απόφασης Πλαισίου 2008/947/ΔΕΥ σχετικά με την ίδια αρχή της αναγνώρισης δικαστικών αποφάσεων, όταν αυτές αφορούν αναστολή εκτέλεσης της ποινής ή απόλυση υπό όρους, με σκοπό την εποπτεία των εναλλακτικών αυτών μέτρων και κυρώσεων.
Με σκοπό την ενσωμάτωση της Απόφασης - Πλαισίου 2009/829/ΔΕΥ, σχετικά με την εφαρμογή της ίδιας αρχής, σε σχέση με αποφάσεις που επιβάλλουν μέτρα επιτήρησης, εναλλακτικά προς την προσωρινή κράτηση υπόπτων, ψηφίστηκε ο περί της Εφαρμογής μεταξύ των Κρατών - Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Αρχής της Αμοιβαίας Αναγνώρισης Αποφάσεων περί Μέτρων Εναλλακτικών προς την Προσωρινή Κράτηση Νόμος του 2016.
Τέλος, στο ίδιο πλαίσιο, της αμοιβαίας αναγνώρισης αποφάσεων, ψηφίστηκε ο περί της Ευρωπαϊκής Εντολής Προστασίας Νόμος του 2015, με τον οποίο ενσωματώθηκε στο εσωτερικό δίκαιο η Οδηγία 2011/99/ΕΕ. Ο νόμος στοχεύει στην αναγνώριση δικαστικών μέτρων προστασίας που εκδόθηκαν σε άλλο κράτος - μέλος, προς όφελος προσώπου για την προστασία του από αξιόποινη πράξη που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη σωματική ή ψυχική του ακεραιότητα ή ελευθερία.